Tìm hiểu tác giả tác phẩm
Tác giả: Nguyễn Quang Sáng (1932–2014)
- Quê quán: tỉnh An Giang, miền Tây Nam Bộ.
- Là một nhà văn nổi tiếng của nền văn học Việt Nam hiện đại, trưởng thành từ kháng chiến chống Pháp và phát triển mạnh trong kháng chiến chống Mỹ.
- Nguyễn Quang Sáng không chỉ viết truyện ngắn, tiểu thuyết mà còn thành công ở thể loại kịch bản phim. Văn phong của ông dung dị, đậm chất Nam Bộ, giàu tình cảm và thấm đẫm nhân văn.
- Một số tác phẩm tiêu biểu:
- Truyện ngắn: Chiếc lược ngà, Con chim quên tiếng hót, Bắt đầu và kết thúc, Người quê, v.v.
- Kịch bản phim: Cánh đồng hoang, Mùa gió chướng – được chuyển thể thành phim nổi tiếng.
Tác phẩm: Con chim quên tiếng hót
- Thể loại: Truyện ngắn.
- Tóm tắt nội dung:
Truyện kể lại một kỷ niệm trong gia đình được bà nội nhân vật “tôi” kể lại cho các cháu nghe về một con chim nhồng biết nói. Ban đầu, con nhồng là niềm vui của cả xóm vì biết nói lời lễ phép. Nhưng sau khi bị dạy những lời tục tĩu, nó vô tư lặp lại, gây họa khi xúc phạm quan huyện. Cuối cùng, con chim bị giết vì lời nói vô ý đó. Câu chuyện để lại ấn tượng sâu sắc và một bài học đạo đức về sự cẩn trọng trong lời nói. - Giá trị nội dung:
Tác phẩm gửi gắm bài học sâu sắc về lời ăn tiếng nói, về việc không nên a dua theo người khác khi chưa hiểu rõ bản chất vấn đề. - Giá trị nghệ thuật:
- Kể chuyện lồng ghép giữa quá khứ – hiện tại (truyện trong truyện).
- Cách kể sinh động, giọng văn dân dã, gần gũi.
- Sử dụng hình ảnh con chim nhồng làm biểu tượng sinh động cho bài học đạo đức.
Đọc hiểu văn bản Con chim quên tiếng hót của Nguyễn Quang Sáng
CON CHIM QUÊN TIẾNG HÓT
(NGUYỄN QUANG SÁNG)
Bà nội tôi là kho chuyện đời xưa, mỗi đêm một chuyện cho đàn cháu nội, cháu ngoại, lũ nhỏ vây quanh bà trên bộ ván ngựa gỗ giữa nhà trong ánh sáng tù mù của ngọn đèn dầu.
Chuyện này không phải là chuyện đời xưa. Chuyện của nhà mình nhưng lúc đó bà còn trẻ, tụi con chưa có, vậy cũng là chuyện đời xưa phải không? Đêm ấy, bà kể:
– Ông tôi có nuôi một con nhồng. Con nhồng đẹp lạ lắm. Nó như một cô công chúa khoác chiếc áo choàng đen, ấy là bộ lông mượt mà của nó, từ mí mắt kéo đến cổ nó là một đường vàng hình lưỡi câu. Viền quanh cổ là một đường mầu trắng, như công chúa quấn qua cổ chiếc khăn bằng lông cừu, mỏ vàng và đôi chân cũng vàng. Ông tôi vốn là một thợ mộc, cho nên cái lồng của nó như một cái lâu đài. Con nhồng lúc nào cũng vui tươi, nhảy nhót trong chiếc lồng lộng lẫy treo trước hiên nhà. Vừa đẹp, lại vừa biết nói, nó là niềm vui của cả xóm, không chỉ cho trẻ con mà cho cả người lớn. Thấy có người thoáng qua, nó cất tiếng: “Chào khách”. Khi người dừng lại trước mặt nó, nó hỏi: “Khỏe không”. Ai hỏi gì thì nó dạ. Nó bắt chước giọng ông, nó gọi bà: “Em ơi, em”. Nó bắt chước giọng bà, nó gọi ông: “Anh ơi, anh”. Trong nhà đang nói chuyện, bỗng chợt nghe tiếng cười, nó cười: “Khậc khậc” y như giọng cười của ông. Thỉnh thoảng nó lại cất tiếng: “Thôi, thôi thôi” nghe như lời can gián thiết tha của một cô gái.
– Khách ! – Ngồi trong nhà nghe nó nói, biết là có khách sắp vào nhà.
Người lớn hay trẻ nhỏ hàng xóm, mỗi lần đến chơi với nó cũng cho nó một trái ớt. Thò mỏ gắp trái ớt, nó mừng nó nhảy.
Trong nhà ai cũng dạy nó tiếng nói lịch sự, lễ phép. Nhưng hình như bấy nhiêu tiếng đó, nghe hoài cũng nhàm, bớt vui. Chẳng biết đứa nhỏ nào cắc cớ dạy thêm cho nó vài tiếng chửi cục cằn: “Đồ đểu, cút, cút đi”.
Ngày đầu, nghe những tiếng lạ lùng đó, bọn nhỏ vỗ tay và nó được nhiều ớt hơn mọi ngày.
Nhỏ vui đã đành, người lớn cũng vui… nghe nó chưởi “đồ đểu” người nghe không nghĩ là mình đểu nên chẳng ai giận, nghe nó bảo “cút, cút” người ta không cút mà cười và lại thưởng cho nó ớt ngon hơn, nhiều hơn. Nó nói riết thành quen không ai để ý nó quên tiếng hót từ lúc nào.
Bỗng một hôm có một chiếc xe hơi đậu lại trước nhà. Quan huyện từ trong xe bước ra. Một người to lớn bệ vệ trong bộ đồ tây trắng, cà vạt đỏ, giày đen. Quan huyện đến để đặt ông đóng nhái bộ salon thời Louis. Đã là quan thì phải oai quyền, trước mặt ai, không chào không hỏi.
Quan huyện vào tới cửa thì con nhồng cất tiếng:
– Đồ đểu!
Quan huyện giật mình:
– Đồ đểu! Đồ đểu!
Thấy quan huyện không thưởng cho nó trái ớt, nó lại cất tiếng:
– Đồ đểu! Đồ đểu!
Quan huyện trợn tròn hai con mắt. Ông tôi thấy vậy sợ điếng, vội cúi rạp mình rước quan vào. Ông liếc nhìn bà. Hiểu ý ông, bà rối rít mời quan ngồi, rót nước mời quan uống.
Đang chào đang hỏi khách, bà bỗng nghe bên ngoài có tiếng đánh “bốp” một cái. Bà bước ra, bà thấy con chim bị ông đập vào cây cột, nát đầu. Trên thân cột còn một đốm máu bê bết, còn con nhồng thì nằm dưới đất như một miếng giẻ rách đen. Chẳng biết ông sợ hay ông giận, bà chỉ nghe ông lẩm bẩm:
– Không! Nó bảo “cút đi” thì nhà này chỉ có chết.
Thương con nhồng, bà tôi quỳ xuống trước cái xác của nó. Chẳng biết lúc ấy bà tôi đau đớn thế nào, bây giờ trong ánh đèn dầu, tôi thấy hai giọt nước mắt của bà.
Con chim chết, hết chuyện, bọn tôi có đứa thò chân xuống đất, bà đưa tay kéo lại. Và sau câu chuyện bao giờ bà cũng rút lời răn dạy:
– Cho nên, biết thì nói, không biết thì đừng nói theo lời người khác, chết oan đó, các con!
(Nguyễn Quang Sáng, NXB Văn học)
Câu 1(0,5 điểm) Văn bản được kể theo ngôi kể nào? Việc lựa chọn ngôi kể này có tác dụng gì trong việc thể hiện chủ đề của văn bản?
Câu 2. (0,5 điểm) Hãy tìm một chi tiết trong truyện thể hiện sự yêu quý của mọi người dành cho con nhồng.
Câu 3 (1,0 điểm) Câu văn sau sử dụng cách dẫn trực tiếp hay gián tiếp? Dấu hiệu nào giúp em nhậ ra điều đó?
Thỉnh thoảng nó lại cất tiếng: “Thôi, thôi thôi” nghe như lời can gián thiết tha của một cô gái.
Câu 4. (1,0 điểm) Theo em qua câu chuyện về con nhồng, tác giả muốn gửi đến người đọc bài học gì?
Câu 5(1,0 điểm) Em có đồng ý với lời dặn của người bà ở cuối truyện không? Vì sao?
Cho nên, biết thì nói, không biết thì đừng nói theo lời người khác, chết oan đó, các con!
Hướng dẫn giải chi tiết
Câu 1.
+ Đoạn trích trên được kể theo ngôi thứ nhất, nhân vật “tôi” là người kể chuyện.
+ Việc lựa chọn ngôi kể thứ nhất giúp cho câu chuyện trở nên chân thực hơn, người đọc cảm thấy như đang trực tiếp tham gia vào câu chuyện. Không chỉ thế, việc lựa chọn ngôi kể thứ nhất còn giúp người kể chuyện – nhân vật “tôi” dễ dàng bộc lộ những cảm xúc, suy nghĩ, thái độ của mình xoay quanh những sự việc được kể. Lựa chọn ngôi kể thứ nhất cũng là một trong những yếu tố góp phần làm nổi bật bài học sâu sắc về lời ăn tiếng nói trong cuộc sống – chủ đề của đoạn trích này.
Câu 2. Một chi tiết trong truyện thể hiện sự yêu quý của mọi người dành cho con nhồng: Người lớn hay trẻ nhỏ hàng xóm, mỗi lần đến chơi với nó cũng cho nó một trái ớt
Câu 3.
– Cách dẫn trực tiếp
– Dấu hiệu:
– Người viết trích nguyên văn lời nói của con Nhồng
– Lời nói được đặt vào dấu ngoặc kép.
Câu 4.
+ Qua câu chuyện, tác giả Nguyễn Quang Sáng gửi gắm bài học sâu sắc về sự cẩn trọng trong lời nói.
+ Trước hết, chúng ta cần hiểu rằng lời nói không chỉ thể hiện suy nghĩ mà còn có thể gây ra hậu quả. Con nhồng vô tư lặp lại những lời người khác dạy mà không nhận thức được ý nghĩa, dẫn đến tai họa. Điều này nhắc nhở ta không nên nói theo người khác một cách thiếu suy nghĩ.
+ Từ đó, mỗi người cần cân nhắc trước khi nói, chỉ nói những điều đúng đắn, tránh a dua hay bắt chước vô ý thức.
+ Đây là những bài học có ý nghĩa bởi nó giúp ta có những nhận thức đúng đắn hơn về giá trị của lời nói trong cuộc sống hàng ngày từ đó có những hành động đúng đắn giúp cho cuộc sống của con người ngày càng tốt đẹp.
+ Thiết nghĩ bài học này không chỉ có ý nghĩa với cá nhân mỗi người mà còn hữu ích với tất cả cộng đồng, cả xã hội.
Câu 5.
+ Trong truyện ngắn “Con chim quên tiếng hót”, ở phần cuổi truyện, người bà đã dặn các cháu của mình rằng: “Cho nên, biết thì nói, không biết thì đừng nói theo lời người khác, chết oan đó, các con!”
+ Tôi hoàn toàn đồng ý với lời dặn của người bà bởi đây là một lời khuyên sâu sắc về sự cẩn trọng trong lời nói.
+ Trước hết, lời dặn này nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của nhận thức trong giao tiếp. Một lời nói thiếu suy nghĩ có thể dẫn đến những hậu quả khôn lường, giống như con nhồng vì lặp lại lời người khác mà phải nhận lấy cái chết oan uổng.
+ Nếu chúng ta cẩn trọng trong lời nói, chỉ nói khi thực sự hiểu rõ, thì sẽ tránh được những sai lầm đáng tiếc, đồng thời xây dựng được lòng tin trong giao tiếp. Mọi người sẽ tôn trọng và lắng nghe những lời nói có suy nghĩ, từ đó tạo ra môi trường giao tiếp lành mạnh.
+ Ngược lại, nếu ta chỉ nói theo người khác mà không suy xét, ta có thể vô tình gây tổn thương cho người khác hoặc tự rước họa vào thân. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến cá nhân mà còn gây bất ổn trong xã hội, tạo nên những hiểu lầm, xung đột không đáng có.
+ Vậy nên, mỗi người cần suy nghĩ trước khi phát ngôn, không nói những điều chưa rõ đúng sai. Sự cẩn trọng trong lời nói không chỉ giúp ta tránh sai lầm mà còn góp phần xây dựng một xã hội văn minh và hiểu biết hơn.
Các câu hỏi mở rộng từ tác phẩm
Câu hỏi về nội dung – tư duy – cảm nhận
Câu 1. Hình ảnh con chim nhồng trong truyện mang ý nghĩa biểu tượng gì? Vì sao tác giả chọn con vật này để truyền tải bài học?
Câu 2. Phân tích diễn biến tâm lý của ông khi đánh chết con chim. Điều đó thể hiện điều gì về hoàn cảnh xã hội lúc bấy giờ?
Câu 3. Giọng kể của bà nội có tác dụng gì đối với việc truyền đạt nội dung truyện?
Câu 4. Câu chuyện có yếu tố hài hước, nhưng kết thúc lại bi thương. Em hiểu gì về dụng ý nghệ thuật của tác giả?
Câu 5. Qua câu chuyện, em cảm nhận được gì về trách nhiệm của mỗi người trong việc sử dụng lời nói và ngôn ngữ?
Câu hỏi liên hệ – vận dụng
Câu 1. Từ truyện “Con chim quên tiếng hót”, em liên hệ đến một tình huống thực tế trong đời sống học đường cho thấy hậu quả của việc “nói mà không hiểu”. Em rút ra bài học gì?
Câu 2. Liên hệ câu chuyện về con chim nhồng với hiện tượng “bắt trend” ngôn ngữ trên mạng xã hội hiện nay. Em đánh giá thế nào về việc sử dụng lời nói thiếu suy nghĩ trên không gian mạng?
Câu 3. Khi tiếp nhận thông tin từ người khác, điều gì là quan trọng để tránh “nói theo” một cách mù quáng?
Câu 4. Câu nói của bà: “Biết thì nói, không biết thì đừng nói theo lời người khác” có thể áp dụng trong học tập và thi cử như thế nào?
Câu 5. Liên hệ với câu thành ngữ “Uốn lưỡi bảy lần trước khi nói”. Theo em, vì sao ông bà ta lại căn dặn như vậy? Điều đó có còn phù hợp trong xã hội hiện đại không?
Câu hỏi trắc nghiệm khách quan
Câu 1. Truyện “Con chim quên tiếng hót” được kể theo ngôi kể nào?
A. Ngôi thứ nhất – nhân vật tôi kể chuyện
B. Ngôi thứ ba – người kể giấu mình
C. Ngôi thứ nhất – người bà kể chuyện
D. Ngôi thứ hai – kể theo ngôi độc thoại
→ Đáp án: A
Câu 2. Con chim nhồng ban đầu được yêu quý vì:
A. Nó biết bay và đẹp
B. Nó biết làm trò và nhảy nhót
C. Nó biết nói lời lễ phép, vui nhộn
D. Nó biết đánh nhau và trông nhà
→ Đáp án: C
Câu 3. Nguyên nhân khiến con nhồng bị giết là do:
A. Nó không biết bay
B. Nó nói những lời tục tĩu xúc phạm quan huyện
C. Nó ăn trộm đồ ăn
D. Nó làm ồn lúc quan đang nghỉ ngơi
→ Đáp án: B
Câu 4. Bài học đạo đức sâu sắc nhất từ truyện là:
A. Nên nuôi chim cẩn thận
B. Không nên nói chuyện với người lạ
C. Cẩn trọng trong lời nói, không a dua theo người khác
D. Không nên đánh động đến người có chức quyền
→ Đáp án: C
Câu 5. Câu nói cuối cùng của người bà có thể hiểu là:
A. Lời châm biếm xã hội phong kiến
B. Lời răn dạy nhẹ nhàng nhưng sâu sắc
C. Lời kể lại không đáng chú ý
D. Một lời xin lỗi vì kể chuyện buồn
→ Đáp án: B