Tìm hiểu tác giả tác phẩm
Tác giả: Viễn Phương
Tên thật là Phan Thanh Viễn (1928–2005), quê ở tỉnh An Giang.
Là một trong những nhà thơ tiêu biểu của văn học cách mạng miền Nam thời kỳ kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ.
Thơ Viễn Phương nhẹ nhàng, sâu lắng, giàu cảm xúc, giàu chất trữ tình và thường thể hiện tình yêu quê hương, đất nước, tình cảm gia đình và con người.
Một số bài thơ nổi tiếng: Viếng lăng Bác, Mẹ, Chiều trên phá Tam Giang,…
Tác phẩm: “Mẹ”
Bài thơ Mẹ được trích từ sách Nhà văn và tác phẩm trong nhà trường, NXB Giáo dục Việt Nam, 1999.
Đây là một bài thơ tiêu biểu thể hiện tình cảm thiêng liêng, sâu sắc đối với người mẹ – người phụ nữ Việt Nam tảo tần, giàu đức hi sinh.
Bài thơ sử dụng hình ảnh ẩn dụ, so sánh giàu tính biểu cảm (như hình tượng đóa sen) để thể hiện sự cao quý, âm thầm và bất diệt của mẹ.
Giọng thơ nhẹ nhàng, sâu lắng, thể hiện sự biết ơn, xót xa và nuối tiếc về sự hi sinh thầm lặng của mẹ dành cho con.
Đọc hiểu bài thơ Mẹ của Viễn Phương
Con nhớ ngày xưa mẹ hát:
“Hoa sen lặng lẽ dưới đầm
Hương hoa dịu dàng bát ngát
Thơm tho không gian, thời gian”…
Mẹ nghèo như đóa hoa sen
Tháng năm âm thầm lặng lẽ
Giọt máu hòa theo dòng lệ
Hương đời mẹ ướp cho con
Khi con thành đóa hoa thơm
Đời mẹ lắt lay chiếc bóng
Con đi…chân trời gió lộng
Mẹ về…nắng quái chiều hôm
Sen đã tàn sau mùa hạ
Mẹ cũng lìa xa cõi đời,
Sen tàn rồi sen lại nở
Mẹ thành ngôi sao trên trời.
(Nhà văn và tác phẩm trong nhà trường, NXB Giáo dục Việt Nam, 1999, trang 37)
Chú thích: Viễn Phương, sinh năm 1928, mất năm 2005, quê ở An Giang. Ông là nhà thơ gắn bó với cuộc sống chiến đấu của bà con quê hương trong suốt hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mĩ. Bài thơ Mẹ mang đến cho người đọc những hình ảnh và cảm nhận sâu sắc về tình mẹ vì sự hy sinh vô điều kiện của mẹ dành cho con.
Câu 1 (0,5 điểm): Bài thơ trên được viết theo thể thơ nào?
Câu 2 (0,5 điểm): Chủ thể trữ tình trong bài thơ là ai?
Câu 3 (1,0 điểm): Biện pháp tu từ so sánh được sử dụng trong hai câu thơ sau có tác dụng gì?
“Mẹ nghèo như đóa hoa sen
Tháng năm âm thầm lặng lẽ”.
Câu 4 (1,0 điểm): Em hiểu như thế nào về hai dòng thơ:
“Khi con thành đoá hoa thơm
Đời mẹ lắt lay chiếc bóng”
Câu 5 (1,0 điểm). Từ thông điệp tác giả gửi tới người đọc qua bài thơ, em có suy nghĩ gì về trách nhiệm của con cái trong việc đền đáp công ơn cha mẹ?
Hướng dẫn giải chi tiết
Câu 1. Thể thơ 6 chữ.
Câu 2. Chủ thể trữ tình trong bài thơ là người con.
Câu 3.
So sánh: “Mẹ nghèo như đoá hoa sen”.
Tác dụng:
+ Việc sử dụng biện pháp tu từ so sánh góp phần làm tăng hiệu quả diễn đạt cho lời thơ, giúp lời thơ thêm sinh động, hấp dẫn, gợi hình, gợi cảm.
+ Làm nổi bật hình ảnh người mẹ tuy hoàn cảnh nghèo khó nhưng phẩm chất luôn thuần khiết cao quý như đóa hoa sen.
+ Qua phép tu từ ấy, tác giả muốn thể hiện tình cảm yêu thương, sự trân trọng, biết ơn dành cho mẹ.
Câu 4.
+ Hai dòng thơ “Khi con thành đóa hoa thơm / Đời mẹ lắt lay chiếc bóng” gợi lên hình ảnh đối lập giữa sự rực rỡ của con và sự tàn phai của mẹ.
+ Câu thơ thể hiện quy luật khắc nghiệt của thời gian: khi con trưởng thành, tỏa sáng như một đóa hoa, thì mẹ đã già nua, hao mòn theo năm tháng.
+ Qua đó, tác giả muốn bày tỏ tình mẫu tử thiêng liêng, sự hy sinh thầm lặng của mẹ dành cho con.
+ Đồng thời, câu thơ cũng nhắc nhở mỗi người phải biết trân trọng, yêu thương và đền đáp công ơn sinh thành, dưỡng dục của mẹ khi còn có thể.
Câu 5.
+ Bài thơ “Mẹ” của Viễn Phương đã khắc họa hình ảnh người mẹ tần tảo, hy sinh cả cuộc đời vì con. Như đóa sen lặng lẽ tỏa hương, mẹ dù vất vả, nghèo khó nhưng vẫn âm thầm nuôi con khôn lớn, dâng trọn cuộc đời để con được tỏa sáng. Thông điệp của bài thơ nhắc nhở mỗi người con về lòng hiếu thảo và trách nhiệm đối với đấng sinh thành.
+ Trách nhiệm của con cái trong việc đền đáp công ơn cha mẹ không chỉ là lời nói suông mà cần thể hiện qua những hành động thiết thực. Trước hết, chúng ta phải biết kính trọng, yêu thương và quan tâm đến cha mẹ, luôn lắng nghe, chia sẻ để thấu hiểu những vất vả, hy sinh của đấng sinh thành. Khi còn nhỏ, ta cần ngoan ngoãn, chăm chỉ học tập để cha mẹ yên lòng. Khi trưởng thành, ta phải luôn nhớ đến công ơn sinh thành, dưỡng dục, dành thời gian bên cha mẹ, chăm sóc và phụng dưỡng khi họ già yếu. Một lời hỏi han, một cử chỉ quan tâm dù nhỏ bé cũng đủ sưởi ấm lòng cha mẹ. Đừng để đến khi họ không còn, ta mới nhận ra mình đã vô tâm, chưa kịp làm tròn chữ hiếu.
+ Bài thơ “Mẹ” của Viễn Phương chính là lời nhắc nhở sâu sắc rằng thời gian không chờ đợi ai, hãy yêu thương và trân trọng cha mẹ khi còn có thể.
Các câu hỏi mở rộng từ tác phẩm
Câu hỏi nhận biết – thông hiểu:
Câu 1. Hình ảnh hoa sen trong bài thơ tượng trưng cho điều gì? Vì sao tác giả lại so sánh mẹ với hoa sen?
Câu 2. Nêu những biểu hiện của sự hy sinh thầm lặng của mẹ được thể hiện qua các khổ thơ.
Câu 3. Em cảm nhận được điều gì từ hai câu thơ:
“Sen đã tàn sau mùa hạ
Mẹ cũng lìa xa cõi đời”?
Câu hỏi vận dụng:
Câu 1. Qua hình ảnh người mẹ trong bài thơ, em hãy liên hệ với hình ảnh người mẹ trong một tác phẩm văn học khác em đã học (ví dụ: “Chiếc lược ngà” – Nguyễn Quang Sáng, “Trong lòng mẹ” – Nguyên Hồng).
Câu 2. Bài thơ gợi cho em suy nghĩ gì về vai trò của người mẹ trong cuộc sống hiện đại ngày nay?
Câu 3. Theo em, vì sao tình cảm với mẹ luôn là một nguồn cảm hứng bất tận trong thơ ca?
Câu hỏi vận dụng cao – nghị luận xã hội:
Câu 1. Viết một đoạn văn (khoảng 200 chữ) trình bày suy nghĩ về sự hy sinh thầm lặng của mẹ trong cuộc sống hiện đại.
Câu 2. Từ bài thơ “Mẹ”, em hãy viết một bài văn ngắn về ý nghĩa của lòng biết ơn trong cuộc sống.
Câu 3. Từ hình ảnh “mẹ như đóa sen”, em hãy trình bày suy nghĩ của mình về vẻ đẹp của người phụ nữ Việt Nam trong truyền thống và hiện đại.