Tìm hiểu tác giả tác phẩm
Tác giả: Ngô Tất Tố (1894 – 1954)
- Quê quán: làng Lộc Hà, huyện Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh (nay thuộc Đông Anh, Hà Nội).
- Nghề nghiệp: Nhà báo, nhà văn, nhà viết phóng sự, dịch giả nổi tiếng đầu thế kỷ XX.
- Phong cách:
- Sắc sảo trong ngôn ngữ, hóm hỉnh nhưng thấm đẫm tinh thần phản kháng.
- Ông thường vạch trần sự bất công xã hội, phê phán chế độ thực dân phong kiến, bênh vực người nông dân nghèo.
- Tác phẩm tiêu biểu:
- Tiểu thuyết: Tắt đèn, Lều chõng
- Phóng sự: Việc làng, Tập án cái đình
- Dịch thuật: Luận ngữ, Trang Tử tinh hoa…
Tác phẩm: “Một tiệc ăn vạ”
- Thể loại: Phóng sự ngắn.
- Xuất xứ: In trong tập “Việc làng” (1939), gồm những phóng sự châm biếm sâu sắc về nông thôn Việt Nam thời phong kiến thực dân.
- Nội dung chính:
- Qua lời kể của nhân vật Trúc, câu chuyện “ăn vạ” ở làng quê được tái hiện: nhóm “trùm nhất” trong làng lấy cớ “bị chửi làng” để tổ chức tiệc ăn uống linh đình, bắt người bị oan là lão Sửu phải gánh chịu phí tổn.
- Đây là hủ tục phi lý được lợi dụng để ức hiếp, bóc lột người dân hiền lành, yếu thế.
- Giá trị nội dung:
- Phơi bày bản chất thâm độc và bất công của làng xã phong kiến.
- Lên án thói kéo bè cánh, lạm quyền, lợi dụng tập tục để bóc lột người dân.
- Cảm thông với người dân lương thiện, yếu thế trong xã hội cũ.
- Giá trị nghệ thuật:
- Nghệ thuật kể chuyện xen bình luận linh hoạt, hóm hỉnh.
- Khắc họa nhân vật qua lời kể gián tiếp, khơi gợi sự phẫn nộ và thương cảm.
- Giọng văn mỉa mai, châm biếm nhưng vẫn nhẹ nhàng, sâu cay.
Đọc hiểu văn bản Một tiệc ăn vạ của Ngô Tất Tố
Bắt đầu câu chuyện, tôi phải hỏi ngay anh Trúc:
– Đám ấy là đám gì, đám gì mà có đủ từ ông bạc đầu đến lũ trẻ con!
Anh Trúc mỉm cười đáp:
– Đó là một đám ăn vạ!
Rồi vừa pha nước, anh ấy vừa tiếp:
– Cái tục ăn vạ, thiên hạ cũng nhiều nơi có. Nhưng mà có lẽ không đâu nặng bằng làng tôi. Bởi vì theo lệ làng tôi, quyền hành của bốn “trùm nhất” lớn lắm, bao nhiêu công việc trong làng đều do bọn họ quyết định, lý dịch cũng phải theo họ. Người nào cưỡng lại với họ, ấy là họ sẽ tìm cách ăn vạ.
Như đã thấy tôi không hiểu “ăn vạ” là gì, anh Trúc uống cạn chén nước rồi thêm:
– Chắc anh chưa được chứng kiến cuộc ăn vạ nào thì phải! Có gì đâu, người nào có lỗi với “làng” thì “làng” cứ việc mua lợn, mua rượu, mua gạo đem ra điếm làng mà ăn. Phí tổn bao nhiêu, người có lỗi đó phải chịu. Hôm nay họ ăn vạ lão Sửu. Tội nghiệp! Lão ấy hiền lành, thật thà nhất làng tôi đấy! Chỉ vì nhà đã lép vế, lại có bát ăn, một hôm một ông trong bốn ông “trùm” đến nhà hỏi vay gánh lúa, lão ta đi vắng, mụ vợ chối là không có, ông trùm kia lấy làm thù, cách vài hôm sau hắn mượn việc làng sinh sự cãi nhau với lão ấy, rồi hắn vu cho lão ta chửi làng và đem chuyện đó trình “làng”. “Làng” là bọn đó chứ có ai đâu! Chúng với hắn cũng như một đào một kép, cho nên khi thấy hắn trình, chúng liền hùa nhau bắt vạ lão Sửu.
(Trích Một tiệc ăn vạ, phóng sự Việc làng, Ngô Tất Tố, NXB Văn học, 2022, tr. 103 – 109)
Câu 1. Dựa vào đoạn trích, hãy cho biết “ăn vạ” là gì?
Câu 2. Theo đoạn trích, lão Sửu bị “ăn vạ” là do nguyên nhân nào?
Câu 3. Câu nói: “Bởi vì theo lệ làng tôi, quyền hành của bốn “trùm nhất” lớn lắm, bao nhiêu công việc trong làng đều do bọn họ quyết định, lý dịch cũng phải theo họ.” phản ánh thực trạng gì?
Câu 4. Qua đoạn trích, tác giả đã bày tỏ thái độ gì với thực trạng ở nông thôn Việt Nam?
Câu 5. Anh/chị hãy đề xuất một số giải pháp góp phần bài trừ, xoá bỏ những hủ tục ở nông thôn Việt Nam?
Hướng dẫn giải chi tiết
Câu 1.
Tục “ăn vạ” được nói đến trong đoạn trích là: người nào có lỗi với “làng” thì “làng” cứ việc mua lợn, mua rượu, mua gạo đem ra điếm làng mà ăn. Phí tổn bao nhiêu, người có lỗi đó phải chịu
Câu 2.
Lão Sửu bị ăn vạ là do: nhà đã lép vế, lại có bát ăn, một hôm một ông trong bốn ông “trùm” đến nhà hỏi vay gánh lúa, lão ta đi vắng, mụ vợ chối là không có, ông trùm kia lấy làm thù, cách vài hôm sau hắn mượn việc làng sinh sự cãi nhau với lão ấy, rồi hắn vu cho lão ta chửi làng và đem chuyện đó trình “làng”.
Câu 3.
Thực trạng: phản ánh thực trạng kéo bè kéo cánh, chuyên quyền của bọ cường hào phong kiến ở làng quê xưa. Nhân danh “lệ làng”, hương ước, chúng thao túng, lộng hành, đặt ra nhiều luật lệ, phép tắc kì quặc, vô lí nhằm bóc lột nông dân
Câu 4.
Thái độ của tác giả:
– Lên án bọn cường hào, lí dịch lợi dụng hủ tục để bóc lột, ức hiếp người nông dân
– Xót xa cho nỗi thống khổ của nhân dân
Câu 5.
Hs đề xuất một số giải pháp. Yêu cầu bám sát vấn đề, diễn đạt trôi chảy, thuyết phục. Gợi ý:
– Tăng cường tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật; phân tích rõ tác hại của các hủ tục, vận động nhân dân từng bước xoá bỏ các hủ tục lạc hậu
– Phát triển rộng phong trào Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hoá ; xây dựng môi trường văn hoá lành mạnh, tổ chức các buổi sinh hoạt cộng đồng , hoạt động văn hoá, văn nghệ, giúp người dân tiếp cận nét văn hoá mới, tiến bộ trong đời sống, sản xuất và sinh hoạt.
– Quan tâm đầu tư hỗ trợ nhân dân giảm nghèo gắn với xây dựng Nông thôn mới ở địa phương.
Câu hỏi mở rộng từ tác phẩm
Câu hỏi nội dung – tư duy – cảm nhận
Câu 1. Em hiểu thế nào về bản chất thực sự của tục “ăn vạ” được mô tả trong truyện?
Câu 2. Phân tích mâu thuẫn giữa lão Sửu và “làng” để thấy rõ sự phi lý của lệ làng.
Câu 3. Cách kể chuyện của nhân vật Trúc có tác dụng như thế nào trong việc thể hiện nội dung?
Câu 4. Vì sao tác giả lại chọn cách kể gián tiếp qua lời một nhân vật (Trúc) thay vì kể trực tiếp?
Câu 5. Em có nhận xét gì về hình ảnh nhân dân qua nhân vật lão Sửu trong đoạn trích?
Câu hỏi liên hệ – vận dụng
Câu 1. Em đã từng gặp hoặc nghe về những hủ tục, thói xấu tương tự trong đời sống hiện đại chưa? Hãy chia sẻ một ví dụ.
Câu 2. Từ câu chuyện của lão Sửu, em rút ra bài học gì về cách ứng xử với người có quyền lực?
Câu 3. Nếu được sống ở làng quê đó, em sẽ làm gì để ngăn chặn những hành vi bất công như trong truyện?
Câu 4. Hãy liên hệ đến một tác phẩm văn học khác cũng lên án sự bất công, tiêu cực trong xã hội.
Câu 5. Viết một đoạn văn (khoảng 150 chữ) trình bày suy nghĩ của em về tình trạng lạm dụng “lệ làng” để bóc lột người dân.
Câu hỏi trắc nghiệm khách quan
Câu 1: Nhân vật nào bị làng ăn vạ trong truyện?
A. Ông Trúc
B. Lão Sửu
C. Bốn ông “trùm nhất”
D. Mụ vợ của lão Sửu
→ Đáp án: B
Câu 2: Nguyên nhân trực tiếp khiến lão Sửu bị ăn vạ là gì?
A. Chửi làng
B. Không đóng thuế
C. Vợ lão từ chối cho ông trùm vay lúa
D. Lão không đến họp làng
→ Đáp án: C
Câu 3: Ai là người kể lại câu chuyện ăn vạ?
A. Người dẫn chuyện
B. Làng xã
C. Nhân vật Trúc
D. Một ông trùm
→ Đáp án: C
Câu 4: Câu nói: “Chúng với hắn cũng như một đào một kép” muốn nhấn mạnh điều gì?
A. Cả làng yêu nghệ thuật
B. Chúng là bạn diễn văn nghệ
C. Chúng có mối quan hệ khăng khít, cấu kết
D. Chúng từng làm kép hát
→ Đáp án: C
Câu 5: Văn bản “Một tiệc ăn vạ” phê phán vấn đề gì?
A. Sự lười biếng của người nông dân
B. Hủ tục “cúng bái” của làng quê
C. Tình trạng lạm quyền, áp bức nhân dân bởi cường hào
D. Thiếu trường học ở nông thôn
→ Đáp án: C
