Tìm hiểu tác giả tác phẩm
Tác giả: Bà Huyện Thanh Quan (1805 – khoảng 1848)
- Tên thật là Nguyễn Thị Hinh, quê ở Nghệ An, sau theo chồng ra Thăng Long (Hà Nội).
- Bà là một nữ sĩ tài hoa, nổi tiếng trong giai đoạn cuối thế kỷ XVIII – nửa đầu thế kỷ XIX.
- Bà được biết đến với bút danh Bà Huyện Thanh Quan do chồng bà từng làm tri huyện Thanh Quan.
- Thơ của bà viết bằng chữ Hán và chữ Nôm, mang đậm phong cách Đường luật, với cảm hứng hoài cổ, giọng điệu man mác buồn thương, thể hiện tâm sự cô đơn, nỗi niềm trước sự thay đổi của thời cuộc.
- Tác phẩm nổi tiếng: Qua đèo Ngang, Chiều hôm nhớ nhà, Thăng Long thành hoài cổ,…
Tác phẩm: Chiều hôm nhớ nhà
- Thể loại: Thơ Đường luật (thất ngôn bát cú).
- Phương thức biểu đạt: Biểu cảm kết hợp miêu tả.
- Hoàn cảnh sáng tác: Không rõ thời gian cụ thể, nhưng thể hiện tâm trạng buồn nhớ nhà của tác giả khi xa quê, đi làm quan ở Huế.
- Giá trị nội dung:
- Thể hiện tâm trạng cô đơn, nhớ quê hương da diết của người phụ nữ xa nhà.
- Phản ánh nỗi buồn thời thế, sự hoài cổ và nỗi niềm riêng tư của một người trí thức sống trong thời loạn.
- Giá trị nghệ thuật:
- Ngôn ngữ trang nhã, sử dụng nhiều từ Hán Việt.
- Thủ pháp tả cảnh ngụ tình đặc sắc.
- Giọng thơ trầm lắng, cổ kính, thể hiện chiều sâu tâm trạng.
Đọc hiểu bài thơ Chiều hôm nhớ nhà
CHIỀU HÔM NHỚ NHÀ
Chiều trời bảng lảng bóng hoàng hôn,
Tiếng ốc xa đưa lẩn trống đồn.
Gác mái, ngư ông về viễn phố,
Gõ sừng, mục tử lại cô thôn.
Ngàn mai gió cuốn chim bay mỏi,
Dặm liễu sương sa khách bước dồn.
Kẻ chốn trang đài, người lữ thứ,
Lấy ai mà kể nỗi hàn ôn?
( Bà Huyện Thanh Quan)
Câu 1: Bài thơ được viết theo thể thơ nào?
A.Thất ngôn tứ tuyệt Đường luật
B. Thất ngôn bát cú Đường luật
C. Ngũ ngôn
D. Lục bát
Câu 2: Bài thơ được gieo vần gì?
A.Vần lưng
B. Vần chân
C. Vần liền
D. Vần cách
Câu 3:Tâm trạng của nhân vật trữ tình trong bài thơ là gì?
A.Vui mừng, phấn khởi
B. Xót xa, sầu tủi
C. Buồn, ngậm ngùi
D. Cả ba phương án trên
Câu 4: Bài thơ sử dụng phương thức biểu đạt nào?
A.Nghị luận kết hợp biểu cảm
B. Biểu cảm kết hợp tự sự
C. Miêu tả kết hợp tự sự
D. Biểu cảm kết hợp miêu tả
Câu 5: Nội dung của bài thơ là gì?
A. Tâm trạng buồn lê thê, một niềm sầu thương tê tái của người lữ khách đi xa nhớ nhà, nhớ quê hương da diết.
B. Tâm trạng hân hoan, vui sướng khi nhớ về quê nhà
C. Nhớ tiếc một thời vàng son của Thăng Long cũng là trở về cội nguồn của dân tộc, tự hào về sức sống và nền văn hiến Đại Việt
D. Hoài niệm về những tàn dư thủa trước
Câu 6: Nhận định nào sau đây đúng nhất về thơ của Bà Huyện Thanh Quan?
A.Trang nhã, đậm chất bác học và thấm đẫm niềm hoài cổ.
B.Trẻ trung, mạnh mẽ đầy hơi thở dân gian.
C. Ngôn ngữ bình dị, gần với lời ăn tiếng nói hàng ngày.
D.Trang nhã, đậm chất bác học.
Câu 7: Em có nhận xét gì về nghệ thuật đặc sắc của bài thơ Chiều hôm nhớ nhà?
A. Kết cấu bài thơ phù hợp với tâm trạng chủ thể trữ tình
B. Thủ pháp nghệ thuật phóng đại được sử dụng hiệu quả
C. Lời thơ trang nhã, sử dựng nhiều từ Hán Việt, giọng thơ man mác, hoài cổ
D. Ngôn ngữ thơ Nôm bình dị, hình ảnh gợi cảm, giàu màu sắc, nghệ thuật tả cảnh ngụ tình đặc sắc
Câu 8: Căn cứ vào nội dung bài thơ cho thấy rõ nhất điều gì ở nhân vật trữ tình?
A. Lòng tự trọng
B. Yêu nhà, yêu quê hương
C. Sự hoài cổ
D. Cả ba ý trên
Câu 9: Nêu tác dụng của biện pháp tu từ đảo ngữ trong các câu thơ sau:
Gác mái, ngư ông về viễn phố,
Gõ sừng, mục tử lại cô thôn.
Câu10: Từ nội dung của bài thơ, em hãy nêu rõ vai trò của quê hương đối với mỗi người. (Trả lời khoảng 5-7 dòng)
Hướng dẫn giải chi tiết
Câu 1. B
Câu 2. B
Câu 3. C
Câu 4. D
Câu 5. A
Câu 6. A
Câu 7. C
Câu 8. B
Câu 9.
– Mức tối đa:HS chỉ rõ và nêu được tác dụng của biện pháp tu từ đảo ngữ : Động từ “gác mái” biểu đạt một tâm thế nhàn của ngư ông đang sống ở miền quê, đã thoát vòng danh lợi: Đảo vị ngữ “ Gác mái” càng nhấn mạnh sự nghỉ ngơi thư thái của ngư ông. “ Gõ sừng” cũng được đảo ra phía trước để nhấn mạnh cử động của mục tử ( người chăn trâu ) nhưng là cử động trở về, nghỉ ngơi . Tóm lại, hai câu thực đã thể hiện một cách tài hoa chủ đề “ chiều hôm nhớ nhà”=> tạo nên không khí tĩnh lặng, cảnh chiều thêm tĩnh mịch và ẩn chứa một nỗi niềm man mác, bâng khuâng của lòng người
– Mức chưa tối đa: GV căn cứ vào bài làm của HS để cho điểm phù hợp.
– Mức chưa đạt: HS không có câu trả lời hoặc trả lời sai hoàn toàn.
Câu 10.
– Mức tối đa:
HS đọc kĩ bài thơ và nêu được vai trò của quê hương đối với mỗi người .Ví dụ:
– Quê hương chính là nơi chôn nhau cắt rốn của ta, là nơi nuôi ta lớn lên với biết bao kỉ niệm chẳng thể phai nhòa.
– Quê hương dạy ta biết lớn khôn và trưởng thành . Quê hương cho ta những năm tháng tuổi thơ tuyệt vời mà suốt hành hình trình trưởng thành ta không bao giờ tìm lại được.
– Quê hương ấy, những con người quen thuộc ấy sẽ theo dấu chân ta trên suốt quãng đời của mình …
– Mức chưa tối đa: GV căn cứ vào bài làm của HS để cho điểm phù hợp.
– Mức chưa đạt: HS không có câu trả lời hoặc trả lời sai hoàn toàn.
Câu hỏi mở rộng từ tác phẩm
Câu hỏi nội dung – tư duy – cảm nhận
Câu 1. Phân tích tâm trạng của nhân vật trữ tình trong bài thơ “Chiều hôm nhớ nhà”.
Câu 2. Hình ảnh thiên nhiên trong bài thơ có vai trò gì trong việc thể hiện cảm xúc của tác giả?
Câu 3. Nêu cảm nhận của em về hai câu thơ:
“Ngàn mai gió cuốn chim bay mỏi,
Dặm liễu sương sa khách bước dồn.”
Câu 4. Em cảm nhận như thế nào về nghệ thuật tả cảnh ngụ tình trong bài thơ?
Câu 5. Bài thơ gợi cho em suy nghĩ gì về nỗi nhớ quê hương của những người xa xứ?
Câu hỏi liên hệ – vận dụng
Câu 1. Liên hệ với bài thơ “Qua đèo Ngang” để làm rõ nỗi buồn hoài cổ trong thơ Bà Huyện Thanh Quan.
Câu 2. Em hãy liên hệ với cuộc sống hiện đại để thấy được vai trò của quê hương trong tâm hồn mỗi người.
Câu 3. Từ bài thơ, liên hệ đến một bài hát hoặc bài thơ hiện đại viết về nỗi nhớ nhà và nêu suy nghĩ của em.
Câu 4. Liên hệ với bài thơ “Tràng giang” (Huy Cận) để so sánh cách thể hiện tâm trạng cô đơn của nhân vật trữ tình.
Câu 5. Em hãy viết đoạn văn trình bày suy nghĩ của mình về câu nói: “Đi xa mới thấy quê hương là nơi bình yên nhất.”
Câu hỏi trắc nghiệm mở rộng
Câu 1. Cặp từ nào sau đây thể hiện rõ nhất nghệ thuật tả cảnh ngụ tình trong bài thơ?
A. Gác mái – gõ sừng
B. Bảng lảng – hoàng hôn
C. Chim bay mỏi – khách bước dồn
D. Trống đồn – ốc xa đưa
→ Đáp án: C
Câu 2. Dòng nào sau đây không đúng với phong cách thơ Bà Huyện Thanh Quan?
A. Thơ mang âm hưởng buồn thương, hoài cổ
B. Sử dụng nhiều hình ảnh hiện đại, trẻ trung
C. Thường viết theo thể thơ Đường luật
D. Ngôn ngữ trang nhã, sử dụng nhiều từ Hán Việt
→ Đáp án: B
Câu 3. Hai hình ảnh “ngư ông” và “mục tử” trong bài thơ gợi lên điều gì?
A. Cuộc sống nhộn nhịp của miền quê
B. Khung cảnh sinh hoạt cuối ngày
C. Cuộc sống thanh bình và chất phác
D. Nỗi cô đơn của người đi xa
→ Đáp án: C
Câu 4. Câu thơ nào thể hiện rõ nhất nỗi nhớ nhà của nhân vật trữ tình?
A. Tiếng ốc xa đưa lẩn trống đồn
B. Ngàn mai gió cuốn chim bay mỏi
C. Gác mái, ngư ông về viễn phố
D. Lấy ai mà kể nỗi hàn ôn?
→ Đáp án: D
Câu 5. Phép tu từ đảo ngữ trong bài thơ có tác dụng gì?
A. Nhấn mạnh hành động của chủ thể trong câu
B. Làm cho ngôn ngữ thơ mềm mại, dễ hiểu
C. Tạo vần điệu cho bài thơ
D. Gợi sự mới mẻ trong cách trình bày nội dung
→ Đáp án: A