Tìm hiểu tác giả tác phẩm
Tác giả: Lữ Giang
Lữ Giang là bút danh của một nhà thơ từng hoạt động trong lĩnh vực văn học cách mạng giai đoạn kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ.
Ông thuộc thế hệ các cây bút trưởng thành trong kháng chiến, sáng tác nhiều tác phẩm gắn bó với đời sống, tâm hồn dân tộc và khơi dậy lòng yêu nước.
Thơ ông giản dị, đậm chất dân tộc, thường gắn với âm nhạc dân gian, những hình ảnh thân thuộc với người Việt như tiếng đàn, câu hát, làng quê, con người…
Ông không nổi bật với sự nghiệp đồ sộ nhưng những bài thơ như “Tiếng đàn bầu” để lại dấu ấn bởi tính nhân văn, tinh thần dân tộc và lòng yêu nước sâu sắc.
Tác phẩm: “Tiếng đàn bầu”
Xuất xứ: Bài thơ trích trong tuyển tập Thơ Việt Nam 1954–1964 do Mã Giang Lâm sưu tầm, tuyển chọn và giới thiệu, NXB 1997.
Thể thơ: Thể thơ ngũ ngôn (5 chữ) – phù hợp để diễn tả nhịp điệu nhẹ nhàng, sâu lắng như chính âm thanh của tiếng đàn bầu.
Hình tượng trung tâm: Tiếng đàn bầu – biểu tượng cho tâm hồn dân tộc Việt Nam, trải qua bao thăng trầm lịch sử từ mất nước đến ngày độc lập.
Giá trị nội dung:
Ca ngợi vẻ đẹp tinh tế và giá trị tinh thần của nhạc cụ dân tộc – đàn bầu.
Gắn tiếng đàn với lịch sử dân tộc – từ nỗi đau mất nước, cuộc sống cơ cực của người dân đến niềm vui chiến thắng, giành độc lập.
Gửi gắm tình cảm yêu nước, tự hào dân tộc, trân trọng hòa bình và giá trị văn hóa truyền thống.
Giá trị nghệ thuật:
Ngôn ngữ thơ mộc mạc, gần gũi, giàu nhạc tính.
Biện pháp so sánh, nhân hóa, ẩn dụ được sử dụng nhẹ nhàng mà hiệu quả.
Hình ảnh thơ giàu cảm xúc, gợi nhạc, gợi hình và mang tính biểu tượng cao.
Đọc hiểu bài thơ Tiếng đàn bầu của Lữ Giang
TIẾNG ĐÀN BẦU
Lắng tai nghe đàn bầu
Ngân dài trong đêm thâu
Tiếng đàn là suối ngọt
Cho thời gian lên màu.
Tiếng đàn bầu của ta
Lời đằm thắm thiết tha
Cung thanh là tiếng mẹ
Cung trầm là giọng cha.
Đàn ngày xưa mất nước
Dây đồng lẻ não nuột
Người hát xẩm mắt mù
Ôm đàn đi trong mưa.
Mừng Việt Nam chiến thắng
Đàn bầu ta dạo lên
Nghe niềm vui sâu đậm
Việt Nam – Hồ Chí Minh.
(Lữ Giang , Thơ Việt Nam 1954-1964, Mã Giang Lâm sư tầm, tuyển chọn và giới thiệu, NXB, 1997, tr. 155)
Câu 1. (0,5 điểm) Xác định thể thơ của bài thơ trên.
Câu 2. (0,5 điểm) Chỉ ra những hình ảnh ttrong khổ thơ thứ hai miêu tả các cung bậc của tiếng đàn bầu.
Câu 3. (1,0 điểm) Phân tích hiệu quả của biện pháp nghệ thuật so sánh được sử dụng trong đoạn thơ:
Lắng tai nghe đàn bầu
Ngân dài trong đêm thâu
Tiếng đàn là suối ngọt
Cho thời gian lên màu.
Câu 4. (1,0 điểm) Nêu cảm nhận của em về ý nghĩa của hai câu thơ sau:
Đàn ngày xưa mất nước
Dây đồng lẻ não nuột
Câu 5. (1,0 điểm) Nhận xét về tình cảm, thái độ của tác giả được thể hiện trong bài thơ.
Hướng dẫn giải chi tiết
Câu 1. Thể thơ: 5 chữ.
Câu 2. Những hình ảnh trong đoạn trích miêu tả các cung bậc của tiếng đàn bầu: ngân dài trong đêm, cung thanh, cung trầm,…
Câu 3.
-Trong đoạn thơ trên, tác giả đã sử dụng biện pháp tu từ so sánh
-“Tiếng đàn” được so sánh với “ suối ngọt”
-Tác dụng:
+ Việc sử dụng biện pháp tu từ so sánh đã góp phần làm tăng hiệu quả diễn đạt cho lời thơ, giúp lời thơ thêm sinh động, hấp dẫn, gợi hình, gợi cảm.
+ Đồng thời qua phép so sánh ấy, tác giả đã làm nổi bật vẻ đẹp của âm thanh tiếng đàn bầu. Đó là những âm thanh du dương, trầm bổng, trong trẻo, ngân nga.
+ Và cũng qua phép tu từ này nhà thơ còn muốn thể hiện tình cảm yêu mến, trân trọng, tự hào đối với tiếng đàn bầu, với những nhạc cụ dân tộc.
Câu 4.
+ Hai câu thơ “Đàn ngày xưa mất nnướ/ Dây đồng lẻ não nuột” gợi lên hình ảnh đầy xót xa về một thời kỳ đau thương của dân tộc. Hình ảnh “đàn ngày xưa mất nước” là biểu tượng cho những năm tháng nước ta bị xâm lược, khi đất nước rơi vào cảnh lầm than. Cụm từ “dây đồng lẻ não nuột” gợi lên sự cô đơn, lạc lõng, đồng thời nhấn mạnh nỗi buồn sâu thẳm, não nề.
+ Qua hai câu thơ, tác giả muốn bày tỏ nỗi đau mất nước, đồng thời nhắc nhở thế hệ sau về những mất mát trong quá khứ. Từ đó, người đọc có thể cảm nhận được niềm tự hào khi đất nước giành lại độc lập, đồng thời trân trọng hơn những giá trị của hòa bình và tự do.
Câu 5.
Thái độ, tình cảm của tác giả
+ Bài thơ Tiếng đàn bầu là một trong những tác phẩm tiêu biểu của nhà thơ Lữu Giang. Tác phẩm sử dụng hình tượng cây đàn bầu để diễn tả những cung bậc cảm xúc gắn liền với lịch sử dân tộc Việt Nam, từ nỗi đau mất nước đến niềm vui chiến thắng.
+ Bài thơ thể hiện tình cảm yêu nước sâu sắc, niềm tự hào về truyền thống dân tộc, đồng thời bày tỏ sự tri ân với những người đã hy sinh vì độc lập tự do.
Tình cảm ấy trước hết được bộc lộ trực tiếp qua từ ngữ và câu thơ. Những từ ngữ giàu cảm xúc như “đằm thắm thiết tha,” “não nuột,” “mừng Việt Nam chiến thắng,” “niềm vui sâu đậm”… cho thấy sự trân trọng của tác giả đối với quê hương, con người Việt Nam. Câu thơ “Việt Nam – Hồ Chí Minh” vang lên như một lời khẳng định mạnh mẽ về niềm tin và tự hào với đất nước sau chiến thắng.
Tình cảm ấy còn được thể hiện gián tiếp qua các biện pháp nghệ thuật: Phép nhân hóa “Tiếng đàn là suối ngọt / Cho thời gian lên màu” biến tiếng đàn bầu thành một thực thể sống động, tượng trưng cho sự bền bỉ, gắn bó với đời sống tinh thần dân tộc. Nghệ thuật đối lập, tương phản trong khổ thơ thứ 4 và thứ năm “Đàn ngày xưa mất nước / Dây đồng lẻ não nuột” đối lập với “Mừng Việt Nam chiến thắng / Đàn bầu ta dạo lên” đã nổi bật nỗi đau mất nước và niềm hân hoan khi giành được độc lập.
+ Bài thơ khơi dậy trong lòng người đọc niềm tự hào dân tộc, sự trân trọng với những giá trị văn hóa truyền thống. Đồng thời, nó nhắc nhở thế hệ trẻ về trách nhiệm giữ gìn và phát huy bản sắc dân tộc, cũng như bảo vệ nền hòa bình mà cha ông đã hy sinh giành lại.
Các câu hỏi mở rộng từ bài thơ “Tiếng đàn bầu”
Nhận biết – Thông hiểu
Câu 1. Em hiểu như thế nào về hình ảnh “Tiếng đàn là suối ngọt”? Câu thơ gợi cho em cảm xúc gì về âm thanh dân tộc?
Câu 2. Tiếng đàn bầu trong bài thơ được gắn với những giai đoạn lịch sử nào của dân tộc?
Vận dụng – Cảm thụ
Câu 1. Em có biết những nhạc cụ dân tộc nào khác ngoài đàn bầu? Em yêu thích nhạc cụ nào và vì sao?
Câu 2. Nếu được lựa chọn một hình ảnh tượng trưng cho tâm hồn Việt Nam như cây đàn bầu, em sẽ chọn hình ảnh nào? Vì sao?
Vận dụng cao – Liên hệ thực tế
Câu 1. Bài thơ đã giúp em hiểu thêm điều gì về giá trị của văn hóa dân tộc? Theo em, thế hệ trẻ hôm nay nên làm gì để giữ gìn và phát huy giá trị đó?
Câu 2. Tiếng đàn bầu gợi cho em suy nghĩ gì về mối liên hệ giữa âm nhạc và lịch sử dân tộc? Âm nhạc có thể nuôi dưỡng lòng yêu nước không? Vì sao?