Soạn văn 11 bài Ai đã đặt tên cho dòng sông ngắn nhất

Hướng dẫn Soạn văn 11 bài Ai đã đặt tên cho dòng sông ngắn nhất. Cùng hocmai360 trả lời toàn bộ câu hỏi trong SGK Ngữ văn 11 Cánh diều, kết nối tri thức, chân trời sáng tạo.

Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông - Cánh diều

1. Trước khi đọc 

Câu 1 (trang 69, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Đọc trước văn bản Ai đã đặt tên cho dòng sông, tìm hiểu thêm thông tin về tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường.

Lời giải 

+ Hoàng Phủ Ngọc Tường sinh ngày 9 tháng 9 năm 1937, tại thành phố Huế, nhưng quê gốc ở làng Bích Khê, xã Triệu Long, huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị. Sau khi học hết bậc trung học ở Huế, ông lần lượt trải qua:

+ Năm 1960: tốt nghiệp khóa I ban Việt Hán, Đại học Sư phạm Sài Gòn.

+ Năm 1964: nhận bằng Cử nhân triết Đại học Văn khoa Huế.

+ Năm 1960 - 1966: dạy tại trường Quốc Học Huế.

+ Năm 1966 - 1975: thoát ly gia đình để lên chiến khu, tham gia cuộc kháng chiến chống Mỹ bằng hoạt động văn nghệ.

+ Năm 1978: được kết nạp vào Hội Nhà văn Việt Nam.

- Ông từng là Tổng thư ký Hội Văn học nghệ thuật Bình Trị Thiên - Huế, Chủ tịch Hội Văn học nghệ thuật Bình Trị Thiên, Tổng biên tập tạp chí Cửa Việt.

* Tác phẩm chính

- Ngôi sao trên đỉnh Phu Văn Lâu (1971), Rất nhiều ánh lửa (1979), Ai đã đặt tên cho dòng sông (1986), Bản di chúc của cỏ lau (1984), Ngọn núi ảo ảnh (1999),...

* Phong cách nghệ thuật

- Là một trong những nhà văn chuyên về bút kí.

- Nét đặc sắc trong sáng tác của ông là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ và chất trữ tình, giữa nghị luận sắc bén với suy tư đa chiều được tổng hợp từ vốn kiến thức phong phú về triết học, văn hóa, lịch sử, địa lý... Tất cả được thể hiện qua lối hành văn hướng nội, súc tích, mê đắm và tài hoa.

2. Trong khi đọc 

Câu 1 (trang 69, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Phần 1 miêu tả dòng sông Hương ở đâu?

Lời giải

Dòng sông Hương được miêu tả khi ở rừng già, mang vẻ đẹp huyền bí, hoang sơ

Câu 2 (trang 70, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Nhà văn đã hình dung về sông Hương như thế nào trước khi nó chảy ra thành phố Huế?

Lời giải

- Hình dung về sông Hương trước khi chảy ra thành phố Huế:

+ ...sông Hương đã chuyển mình một cách liên tục, vòng giữa khúc quanh đột ngột, uốn mình theo những đường cong thật mềm,...

→ Trước khi chảy ra thành phố Huế, sông Hương uốn lượn như một tấm lụa mềm mại, mang nét đẹp trù phú mang bao nhiêu phù sa từ rừng già xuống.

Câu 3 (trang 71, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Đặc điểm của sông Hương khi chảy trong lòng thành phố Huế là gì?

Lời giải

- Đặc điểm khi chảy trong lòng thành phố: ...chuyển dòng một cách liên tục, uốn mình theo những đường cong thật mềm. Sông Hương đã trở thành một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya. Đã nhiều lần tôi thất vọng khi nghe nhạc Huế giữa ban ngày hoặc trên sân khấu nhà hát...

=>> Sông Hương mang vẻ đẹp tình tứ, duyên dáng, vui tươi.

Câu 4 (trang 71, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Chú ý chi tiết thể hiện tình cảm, cảm xúc của nhân vật “tôi”.

Lời giải

- Chi tiết thể hiện tình cảm:

+ ...Tôi vừa từ trong khói lửa miền Nam đến đây, lâu năm xa Huế, và chính Lê-nin-grát đã đánh thức trong tâm hồn tôi giấc mơ lộng lẫy của tuổi dại...

- Chi tiết thể hiện cảm xúc:

+ ...ôi, tôi muốn hoá làm một con chim nhỏ đứng co một chân trên con tàu thuỷ tinh để đi ra biển. Tôi cuống quýt vỗ tay, nhưng sông Nê-va đã chảy nhanh quá, không kịp cho lũ hải âu nói một điều gì với người bạn của chúng đang ngẩn ngơ trông theo.

+ ...Lúc ấy, tôi nhớ lại con sông Hương của tôi, chợt thấy quý điệu chảy lặng lờ của nó khi ngang qua thành phố...

Câu 5 (trang 72, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Nét độc đáo của sông Hương sau khi rời khỏi thành phố Huế là gì?

Lời giải

- Nét độc đáo:

+ ...Đột ngột đổi dòng, rẽ ngoặt sang hướng đông tây để gặp lại thành phố lần cuối ở góc thị trấn Bao Vinh xưa cổ...

=>> Nét độc đáo đó là sau khi đã rời khỏi thành phố, sông Hương đột nhiên đổi dòng để gặp lại thành phố một lần nữa.

Câu 6 (trang 73, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Sông Hương hiện lên như thế nào qua các thời kỳ lịch sử?

Lời giải

Sông Hương là chứng nhân lịch sử, chứng kiến mọi biến cố của Huế.

Câu 7 (trang 73, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Chú ý biện pháp nghệ thuật mà tác giả sử dụng để khắc họa sông Hương.

Lời giải

- Biện pháp tu từ nhân hóa “thời gian ngân vang; sử thi viết, nắng đem ra phơi”

→ Khắc họa hình ảnh sông Hương gắn bó với thời kỳ lịch sử dân tộc.

Câu 8 (trang 74, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Ở đoạn cuối này, sông Hương đã được nhìn nhận từ khía cạnh nào?

Lời giải

- Sông Hương được nhìn nhận từ phía thơ ca.

→ Thể hiện sông Hương là cái nôi của âm nhạc Huế.

3. Sau khi đọc 

Câu 1 (trang 74, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Nhận xét về nhan đề Ai đã đặt tên cho dòng sông và nêu bố cục của bài viết

Lời giải

Nhan đề Ai đã đặt tên cho dòng sông là một câu hỏi, đây là một nét độc đáo rất riêng của nhà văn, nhằm hướng người đọc biết về nội dung tác phẩm đó là “đi tìm nguồn gỗ của dòng sông Hương”. Qua đó nhấn mạnh đến vẻ đẹp huyền thoại của dòng sông Hương, thể hiện lòng biết ơn đến những con người khai phá vùng đất ấy.

- Bố cục:

+ Phần 1 (từ đầu đến “quê hương xứ sở”): Thủy trình của sông Hương

+ Phần 2 (còn lại): Vẻ đẹp lịch sử, văn hóa và thi ca của sông Hương

Câu 2 (trang 74, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Hãy khái quát đặc điểm hình tượng sông Hương trong văn bản trên theo bảng hướng dẫn sau:

Lời giải

Câu 3 (trang 75, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Qua việc khắc họa hình ảnh sông Hương, nhà văn thể hiện tình cảm thái độ gì với quê hương xứ sở?

Lời giải 

- Thể hiện tình cảm, cảm xúc yêu mến của tác giả cho dòng sông Hương cùng thiên nhiên và con người nơi đây.

+ Thỉnh thoảng, tôi vẫn còn gặp trong những ngày nàng đem áo ra phơi, một sắc áo cưới của Huế ngày xưa, rất xưa: màu áo lục điều với loại vải vân thưa màu xanh tràm lồng lên một màu đỏ ở bên trong, tạo thành một màu tím ẩn hiện, thấp thoáng theo bóng người, thuở ấy các cô dâu trẻ vẫn mặc sau tiết sương giáng.

+ Có một dòng thi ca về sông Hương, và tôi hi vọng đã nhận xét một cách công bằng về nó khi nói rằng dòng sông ấy không bao giờ tự lặp lại mình trong cảm hứng của các nghệ sĩ.

Câu 4 (trang 75, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Hãy chỉ ra tác dụng của sự kết hợp giữa yếu tố tự sự và trữ tình trong việc khắc hoạ hình tượng sông Hương và thể hiện cảm xúc của nhân vật “tôi” qua một đoạn tiêu biểu trong văn bản.

Lời giải 

- Tác dụng của sự kết hợp giữa yếu tố tự sự và trữ tình trong việc khắc hoạ hình tượng sông Hương và thể hiện cảm xúc của nhân vật “tôi” được thể hiện rõ nét qua đoạn văn tiêu biểu trong văn bản miêu tả lại vẻ đẹp của con sông Hương từ khi ở Thượng Nguồn đến khi chảy qua Huế.

+ Việc miêu tả sông Hương ở nhiều phương diện đã cho thấy sự quan sát tinh tế và tình yêu thương của tác giả với nơi đây.

+ Chất trữ tình được vận dụng rõ nét bởi sự kết hợp hài hòa giữa thiên nhiên và con người.

Câu 5 (trang 75, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Qua văn bản người viết gửi đến bạn đọc thông điệp gì? Hãy nêu lên giá trị văn hóa mà em hiểu được từ văn bản.

Lời giải 

Tác giả đã tô đậm cho con sông Hương ấy bao nét thơ thật dịu dàng, thơ mộng mà hoang dã, đa tình, lịch lãm và cổ kính. Từ góc độ văn hóa truyền thống lịch sử tác giả cũng đã khắc họa sông Hương với nét tính cách đặc biệt qua đó cũng tái hiện lại cho bạn đọc những hình ảnh trong lịch sử và gắn liền với những phẩm chất rất riêng của người Huế. Mà đặc biệt hơn là vẻ đẹp của người con gái Huế luôn nhẹ nhàng, bay bổng mà rất đằm thắm.

Câu 6 (trang 75, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Văn bản đem lại cho em suy nghĩ gì trong việc nhìn nhận vẻ đẹp của cảnh sắc thiên nhiên quê hương mình? Hãy viết về một cảnh đẹp của quê hương em bằng một đoạn văn (khoảng 10 – 12 dòng).

Lời giải 

Có lẽ khung cảnh làng quê với những cánh đồng bao la đã không còn xa lạ gì với tất cả chúng ta. Đúng vậy! Đó là bức tranh, một cảnh đẹp tuyệt mĩ của quê hương em. Bản thân em không tự tin vì mình sinh ra và lớn lên ở nông thôn, hơn hết em cảm thấy tự hào vì đó là nơi độc nhất vô nhị, nơi cảnh đẹp của sự thanh bình, yên ả, nơi nghỉ dưỡng tâm hồn của biết bao con người. Thậm chí đã có những lời bình khi so sánh quê hương em với sự hào hoa, tráng lệ của một thành phố biển xinh đẹp khác. Bản thân cũng đã bỏ ngoài tai những lời nói đó, mặt khác em lại cảm thấy trân trọng và tôn trọng những gì mà quê hương mình đang có hơn. Những cánh đồng với đàn cò trắng bay qua, những cánh đồng thơm mùi lúa mới báo hiệu mùa màng bội thu. Em tin rằng những vẻ đẹp trên sẽ được mọi người biết đến và trân trọng như cách bản thân em chiêm nghiệm về quê hương của mình. Hơn nữa hình ảnh những cánh đồng còn là nơi nuôi dưỡng tuổi thơ, nuôi dưỡng tâm hồn của em, giữa những áp lực cuộc sống bộn bề chỉ cần nhìn về "ánh hào quang" của những cánh đồng, bản thân như được tiếp thêm những "động lực vàng" vậy! Vì thế vẻ đẹp của những cánh đồng nơi quê hương em sẽ gắn liền mãi trong suốt hành trình phát triển của bản thân.

Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông - Kết nối tri thức

1. Trước khi đọc 

Câu 1 (trang 35, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Bạn có kỉ niệm gì với dòng sông bạn từng biết?

Lời giải

Em đã từng có nhiều kỷ niệm gắn với dòng sông quê em – nơi em sinh ra và lớn lên. Nó gắn liền với những năm tháng tuổi thơ hồn nhiên, vui tươi. Đó là những ngày hè nóng nực, em cùng lũ bạn đi tắm sông, câu cá… Đó là một phần kỷ niệm rất tuyệt vời đối với em.

Câu 2 (trang 35, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Hãy chia sẻ ấn tượng của bạn về hình ảnh một dòng sông được tái hiện trong tác phẩm văn học hoặc các loại hình nghệ thuật khác (âm nhạc, hội họa, điện ảnh…)

Lời giải

Em rất ấn tượng với hình ảnh sông Đà hiện nên trong tác phẩm Người lái đò sông Đà. Bởi đó là một con sông rất đỗi hùng vĩ, dữ dội, thể hiện rõ vẻ hoang dã, huyền bí của thiên nhiên cảnh vật Tây Bắc.

2. Trong khi đọc 

Câu 1 (trang 35, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Hình ảnh sông Hương ở thượng nguồn.

Lời giải

- Sông Hương mang vẻ đẹp phóng khoáng, hoang dại, đầy bản lĩnh

- Sông Hương cũng mang dáng vẻ thơ mộng, trữ tình

Câu 2 (trang 35, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Nét độc đáo trong cách ví von, so sánh.

Lời giải

• Tác giả sử dụng hài hòa biện pháp so sánh

+ So sánh hình ảnh sông Hương với những trạng thái khác nhau bằng những hình ảnh rất đặc trưng và sáng tạo như ví von sông Hương như “một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại”, hay vẻ hoang dại như “cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn”…

=>> Làm nổi bật được vẻ đẹp hoang dại, sức sống mãnh liệt, đầy cá tính của dòng sông Hương xứ Huế.

Câu 3 (trang 36, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Hình ảnh sông Hương khi ra giữa đồng bằng ở ngoại vi thành phố Huế.

Lời giải

- “người con gái nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa”

- “uốn mình theo những đường cong thật mềm”

- dòng sông chuyển hướng liên tục tạo dáng vẻ thướt tha, yểu điệu của người thiếu nữ

- “ôm lấy chân đồi Thiên Mụ”

- "..."

Câu 4 (trang 36, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Đề bài: Hình ảnh sông Hương trong lòng thành phố Huế.

Lời giải

- “sông Hương vui tươi hẳn lên giữ những bãi xanh biếc của vùng…”

- “những nhánh sông đào mang nước sông Hương tỏa đi khắp phố thị…”

- “… sông Hương khi trôi qua thành phố đã trôi đi chậm, thực chậm, cơ hồ chỉ còn là một mặt hồ yên tĩnh”.

=>> Sông Hương mang đến giá trị tích cực, vẻ đẹp tuyệt mĩ.

Câu 5 (trang 37, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Đề bài: Cách đối sánh để làm nổi bật nhịp chảy đặc biệt của sông Hương.

Lời giải

Tác giả so sánh điệu chảy lặng lờ của sông Hương như đang vấn vương một nỗi lòng.

Nổi bật trên đó là hình ảnh một dòng chảy lững lờ, chầm chậm trôi khiến người nhìn tưởng chừng như dòng sông đang mang theo một tâm trạng nào đó, là nỗi tương tư hay buồn thương, nhung nhớ.

Câu 6 (trang 38, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Đề bài: Sự gắn bó của sông Hương với âm nhạc cổ điển Huế.

Lời giải

- “toàn bộ nền âm nhạc cổ điển Huế đã được sinh thành trên mặt nước của dòng sông này, trong những khoang thuyền, giữa tiếng nước rơi bán âm của mái chèo khuya…”

→ tất cả để khẳng định cái hồn của âm nhạc cổ điển Huế ngày từ khi ra đời nó đã gắn chặt với dòng sông Hương thơ mộng.

Câu 7 (trang 39, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Sông Hương trong dòng chảy lịch sử.

Lời giải

Sông Hương – như một nhân chứng sống của lịch sử dân tộc, luôn đồng hành cùng với nhân dân ta cả trong quá trình dựng nước, giữ nước của dân tộc.

Câu 8 (trang 39, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Sông Hương trong cảm hứng của các nhà thơ.

Lời giải

Sông Hương đã trở thành nguồn cảm hứng bất tận cho mỗi nhà thơ khi có dịp được ghé qua đây từ Cao Bá Quát, Bà Huyện Thanh Quan đến tâm hồn thơ mới đầy trong trẻo của Tố Hữu…

3. Sau khi đọc

Câu 1 (trang 40, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Những đặc tính tự nhiên nào của sông Hương đã được tác giả chú ý làm nổi bật trong văn bản? Hãy chỉ ra các đoạn tiêu biểu nói về từng đặc tính của sông Hương.

Lời giải 

Câu 2 (trang 40, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Với Ai đã đặt tên cho dòng sông?, tác giả đã nhìn sông Hương như con người có tính cách, tình cảm riêng. Hãy tìm đọc trong đoạn trích một số chi tiết thể hiện điều đó và phân tích nét độc đáo của nghệ thuật so sánh, nhân hóa đã được nhà văn sử dụng.

Lời giải

Câu 3 (trang 41, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Trong cảm nhận của tác giả, sông Hương có sự gắn bó như thế nào với thành phố Huế? Phân tích một số hình ảnh, chi tiết làm rõ mối quan hệ đặc biệt này.

Lời giải

Trước hết phải kể đến đó là hình ảnh dòng sông gặp thành phố. Như một người con tìm được đường về nhà, sông Hương gặp được thành phố như gặp được bến đỗ của đời mình, nó mừng rỡ, vui vẻ đón nhận.

Không chỉ vậy, sông Hương cũng gắn liền với nhã nhạc cung đình Huế - một nghệ thuật âm nhạc nổi tiếng nơi xứ Huế. Cả hai như hòa quyện làm một khiến người tham gia thưởng ngoạn phải chìm đắm, hòa mình vào sự yên bình đến lạ thường ấy. Đó chính là vẻ đẹp gắn với âm nhạc cổ điển Huế của sông Hương

Cuối cùng, đó là sự gắn bó hàng nghìn năm như máu thịt của sông Hương với thành phố, là sự keo sơn bền chặt, vui buồn có nhau.

Câu 4 (trang 41, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Trong văn bản, có hai phương diện đáng chú ý; những thông tin khách quan về sông Hương và cảm xúc về con sông này. Theo bạn, nội dung nào nổi trội hơn? Cơ sở nào giúp bạn xác định như vậy?

Lời giải

Theo em, phương diện nổi trội hơn đó là cảm xúc về con sông. Bởi trong suốt tác phẩm, bên cạnh những thông tin khách quan về con sông mà tác giả có được như về địa lý, dòng chảy, hướng chảy… thì ông luôn đem đến những sự so sánh, lý von, liên tưởng mới mẻ về sông Hương, từ thượng nguồn cho đến hạ lưu của sông.

Hơn nữa, những sự ví von, nhân hóa mà tác giả sử dụng đều hết sức mới mẻ và đúng hoàn cảnh nên nó đã tạo nên điểm nhấn của tác phẩm.

Câu 5 (trang 41, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Kiến thức văn hóa tổng hợp đã được tác giả huy động như thế nào khi viết bài tùy bút về sông Hương? Theo bạn, mục đích của việc huy động kiến thức đó là gì?

Lời giải

Không quá phô trương và sa đà trong việc nói về những kiến thức về khoa học, địa lý, ông luôn đan xen những câu văn bày tỏ cảm xúc, cùng những sự ví von tinh tế của mình.

Bằng cách vận dụng kiến thức linh hoạt như vậy, ông muốn gửi gắm đến người đọc một hình ảnh sông Hương hoàn toàn độc đáo, đẹp đẽ với vẻ yểu điệu của thiếu nữ, vẻ hoang dại của cô gái Di-gan… Đó chính là phần hồn của dòng sông Hương đã được tác giả khám phá, ghi nhận và truyền tải đến người đọc.

Câu 6 (trang 41, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Nêu cảm nhận của bạn về ý nghĩa nhan đề bài tùy bút. Theo bạn, cách đặt nhan đề của tác giả có gì đáng chú ý.

Lời giải

Cách đặt tên nhan đề đó của tác giả hết sức độc đáo, nó vừa là một câu hỏi tu từ, vừa là một câu hỏi khẳng định .

- Nhan đề đó nhằm mục đích khơi dậy những khát vọng, niềm tự hào của con người khi muốn mang cái đẹp gây dựng, vun đắp cho văn hóa, lịch sử của xứ Huế.

- Không những vậy, cách đặt nhan đề như vậy của tác giả đã khơi dậy sự tò mò, trí tưởng tượng trong lòng người đọc.

- Đó là một cách dẫn đầy độc đáo, sáng tạo và mới mẻ mà tác giả muốn gửi gắm đến người đọc trước khi đưa họ đến với sông Hương thơ mộng nơi xứ Huế.

Câu 7 (trang 41, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Phân tích một số yếu tố nghệ thuật mà bạn cho là đặc sắc trong đoạn trích Ai đã đặt tên cho dòng sông?.

Lời giải

- Nghệ thuật sử dụng hình ảnh, từ ngữ tinh tế: tác giả đã kết hợp linh hoạt, sáng tạo chất khoa học và chất văn học. Sử dụng cả nhưng câu văn miêu tả khách quan về dòng sông và cả những câu văn thể hiện rõ cái chất văn học lãng mạn trữ tình của tác giả.

- Sử dụng linh hoạt các biện pháp nghệ thuật so sánh, nhân hóa, ẩn dụ…: làm nổi bật nên một hình ảnh dòng sông thay đổi trạng thái một cách uyển chuyển mà nó còn thể hiện rõ tình cảm, cảm xúc, sự yêu mến của tác giả đối với dòng sông mang đậm chất trữ tình, sử thi này.

- Sức liên tưởng phong phú, vốn hiểu biết phong phú về nhiều lĩnh vực: không chỉ am hiểu về lĩnh vực địa lý, dòng sông Hương thơ mộng ấy còn được nhân cách hóa như một người đồng chí, một đối tượng trữ tình của những người chiến sĩ, các nhà thơ từ xưa đến nay.

4. Viết kết nối với đọc 

Câu 1 (trang 41, SGK Ngữ Văn 11, tập hai):

Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) phân tích một hình ảnh độc đáo được tác giả sử dụng để làm nổi bật nét riêng của sông Hương.

Lời giải

Tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường đã sử dụng lăng kính quan sát về dòng sông Hương một cách hoàn mĩ và đầy chiêm nghiệm. Trong cái quan sát đó hiện lên biết bao những hình ảnh độc đáo chinh phục hoàn toàn trái tim của giới thưởng văn. Mặt khác một trong những hình ảnh độc đáo được tác giả sử dụng làm nét nổi bật riêng phải kể đến hình ảnh so sánh dòng sông như cô gái Di - gan phóng khoáng và man dại. Dòng sông không mạnh mẽ và dữ dội như ở thượng nguồn nữa, bằng lăng kính lãng mạn ấy dòng sông Hương đẹp đẽ hơn bao giờ hết, đó là vẻ đẹp khỏi nguyên, vẻ đẹp của sự tự do tự tại không bị gò bó bởi bất kì điều gì. Dòng sông gắn với hình ảnh cô gái Di - gan cũng đồng nghĩa với sự mong muốn của tác giả về bản chất và giá trị vốn có của dòng sông khi mang những vẻ đẹp của núi rừng. Đây có lẽ chính là một thành công lớn của tác giả khi có thể so sánh vẻ đẹp của tự nhiên với vẻ đẹp của con người.

Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng Sông - Chân trời sáng tạo

1. Trước khi đọc

Câu 1 (trang 11, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Bạn đã biết gì về Huế? Hãy chia sẻ với các bạn về điều đó.

Lời giải

- Huế từng là kinh đô (cố đô Huế) của Việt Nam dưới triều Tây Sơn (1788–1801) và triều Nguyễn (1802–1945).

- Hiện nay, thành phố là một trong những trung tâm về văn hóa – du lịch, y tế chuyên sâu, giáo dục đào tạo, khoa học công nghệ của Miền Trung - Tây Nguyên và cả nước.

- Khung cảnh và thiên nhiên mang vừa mang vẻ đẹp mộng mơ vừa mang vẻ đẹp hùng vĩ.

Câu 2 (trang 11, SGK Ngữ Văn 11, tập một):

Dựa vào nhan đề và hình ảnh minh họa, bạn dự đoán gì về nội dung của văn bản?

Lời giải

Nhìn vào nội dung và hình ảnh em đoán nội dung văn bản nói về vẻ đẹp sông Hương của Huế.

2. Trong khi đọc 

Đoạn văn này miêu tả khúc sông nào của sông Hương? Nét đẹp riêng của khúc sông này là gì?

Lời giải

- Đoạn văn này miêu tả khúc sông ở thượng nguồn:

+ Trong đại ngàn Trường Sơn, sông Hương được so sánh “là một bản trường ca của rừng già” với nhiều cung bậc: “rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, mãnh liệt vượt qua ghềnh thác, cuộn xoáy như cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn…”

+ Sông Hương được ví như “một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại.”

Câu 2 (trang 13, SGK Ngữ văn 11, tập 1):

Bạn hình dung như thế nào về hình ảnh sông Hương qua đoạn văn này?

Lời giải

Hình ảnh sông Hương qua đoạn văn này: Sông Hương như người con gái lần đầu đến với tình yêu vừa e lệ ngại ngùng, vừa táo bạo chủ động. Sông Hương như một người cô gái trẻ đầy sức sống, nàng đang cố gắng vươn mình, thay đổi diện mạo mới để chạy thật nhanh để tìm đến với người tình "thành phố tương lai" của mình "như một cuộc tìm kiếm có ý thức".

Câu 3 (trang 14, SGK Ngữ văn 11, tập 1):

Nêu tình cảm, cảm xúc của tác giả thể hiện qua đoạn văn này.

Lời giải

Qua đoạn văn này tác giả muốn thể hiện nỗi nhớ thương da diết về vẻ đẹp lặng lờ yên ả của sông Hương.

Câu 4 (trang 14, SGK Ngữ văn 11, tập 1):

Bạn hiểu gì về mối quan hệ giữa sông Hương với Huế qua câu văn “Quả đúng như vậy…của những mái chèo khuya”?

Lời giải

Sông Hương và Huế có một mối quan hệ gắn bó, khăng khít với nhau. Nền âm nhạc cổ điển Huế được bắt nguồn từ những cảm hứng của người nghệ sĩ trên chính dòng sông này.

Câu 5 (trang 15, SGK Ngữ văn 11, tập 1):

Bạn hiểu như thế nào về hình ảnh “sử thi viết giữa màu cỏ lá xanh biếc” trong đoạn văn này?

Lời giải

Trong lịch sử, sông Hương mang vẻ đẹp hùng tráng, vẻ vang, bởi nó gắn bó với lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc ta (tham gia chiến đấu bảo vệ biên giới phía Nam của nước Đại Việt, soi bóng kinh thành Phú Xuân của Nguyễn Huệ vào thế kỉ 18, sống bi tráng cùng những cuộc khởi nghĩa thế kỉ 19, đi vào thời đại CMT8 và lập bao chiến công qua hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ).

3. Sau khi đọc 

Câu 1 (trang 16, SGK Ngữ văn 11, tập 1):

Thực hiện các yêu cầu dưới đây:

a. Nêu một số chi tiết cho thấy hình tượng sông Hương trong văn bản được miêu tả từ nhiều góc nhìn khác nhau (thiên nhiên, lịch sử, văn hoá,...).

b. Liệt kê một số từ ngữ, câu văn cho thấy sự hiện diện cái “tôi” của tác giả trong văn bản.

c. Phân tích vẻ đẹp của sông Hương được miêu tả qua một đoạn văn trong văn bản.

Lời giải

Câu 2 (trang 16, SGK Ngữ văn 11, tập 1):

Chỉ ra yếu tố tự sự, yếu tố trữ tình và tác dụng của việc kết hợp hai yếu tố đó trong đoạn văn: “Từ đây, như đã tìm đúng đường về, sông Hương vui tươi hẳn lên ... chao nhẹ trên mặt nước như những vấn vương của một nỗi lòng”. Tìm và phân tích một vài đoạn khác trong văn bản có đặc điểm tương tự.

Lời giải

* Đoạn văn: “Từ đây, như đã tìm đúng đường về, sông Hương vui tươi hẳn lên… chao nhẹ trên mặt nước như những vấn vương của một nỗi lòng”.

- Yếu tố tự sự: giữa những biền bãi xanh biếc của vùng ngoại ô Kim Long, kéo một nét thẳng thực theo hướng tây nam – đông bắc; nơi cuối con đường là chiếc cầu trắng của thành phố in ngần trên nền trời.

→ Tác dụng của việc kết hợp hai yếu tố đó là: Giúp cho câu văn trở nên trong trẻo, có hồn và có tình hơn; lột tả được hết những vẻ đẹp của sông Hương khi đi qua.

* Phân tích đoạn văn: “Trước khi về đến vùng châu thổ êm đềm, nó là một bản trường ca của rừng già, rầm rộ giữa những bóng cây đại ngàn, mãnh liệt qua những ghềnh thác, cuộn xoáy như con lốc vào những đáy vực bí ẩn, và cũng có lúc nó trở nên dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng”.

- Yếu tố tự sự: Vùng châu thổ cùng sự tươi tốt, rầm rộ của rừng già với những cây cổ thụ ngàn năm cùng những ghềnh thác, đáy vực và cả rừng đỗ quyên đỏ rực.

- Yếu tố trữ tình: Châu thổ êm đêm, bản tình ca của rừng già, mãnh liệt qua những ghềnh thác, cuộn xoáy như con lốc vào những đáy vực bí ẩn, dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng

→ Tác dụng của việc kết hợp hai yếu tố đó là: Giúp cho câu văn trở nên đẹp đẽ, thơ mộng đi vào lòng người đọc, làm toát lên vẻ đẹp huyền bí, dịu dàng thơ mộng của sông Hương khi ở thượng nguồn.

Câu 3 (trang 16, SGK Ngữ văn 11, tập 1):

Phân tích tác dụng của một số biện pháp tu từ được sử dụng trong văn bản.

Lời giải

Câu 4 (trang 16, SGK Ngữ văn 11, tập 1):

Nhận xét về cách thể hiện cảm hứng chủ đạo trong tác phẩm

Lời giải

Cảm hứng chủ đạo trong tác phẩm được thể hiện rõ qua cảm hứng thẩm mĩ và văn phong của tác giả:

- Cảm hứng thẩm mĩ: Ngợi ca vẻ đẹp thiên nhiên phong phú, huyền ảo như đời sống tâm hồn của con người. Cảnh vật sông Hương – con sông gắn bó với lịch sử, văn hóa của Huế và cũng là của dân tộc = > thể hiện sự yêu mến, say mê vẻ đẹp đối với dòng sông, đất nước.

- Phong cách ngôn ngữ:

+ Ngôn ngữ uyển chuyển, giàu hình ảnh, phong phú, giàu chất thơ, sử dụng nhiều biện pháp tu từ: ẩn dụ, nhân hóa, so sánh…

+ Có sự liên tưởng diệu kì, sự phong phú về kiến thức địa lí, lịch sử, văn hóa nghệ thuật và những trải nghiệm của bản thân.

+ Có sự kết hợp hài hòa của cảm xúc và trí tuệ, chủ quan và khách quan.

Câu 5 (trang 16, SGK Ngữ văn 11, tập 1):

Theo bạn, vai trò của sông Hương trong tư cách “người mẹ phù sa của một vùng văn hoá xứ sở” được nói đến trong đoạn đầu có được thể hiện trong phần còn lại của văn bản hay không? Dựa vào đâu để khẳng định như vậy?

Lời giải

- Vai trò của sông Hương trong tư cách “người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở” được nói đến trong đoạn đầu đã được thể hiện tiếp trong phần còn lại của văn bản dựa vào đoạn văn “Có một dòng thi ca… tác giả “Từ ấy””.

- Không gian sông nước êm đềm, thơ mộng ấy cơ hồ chính là nguồn cảm hứng bất tận để “toàn bộ nền âm nhạc cổ điển Huế được sinh thành trên mặt nước của dòng sông này”,… “Người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở” ấy đã đắp bồi nên một nền âm nhạc cổ điển đáng trân quý giữa cái không gian trầm mặc của kinh thành lăng tẩm.

Câu 6 (trang 16, SGK Ngữ văn 11, tập 1):

Việc tác giả có những phát hiện đặc biệt về sông Hương đã đem đến cho bạn bài học gì về cách quan sát, cảm nhận cuộc sống xung quanh?

Lời giải

Lăng kính tinh tế của tác giả đã cho em một bài học vô cùng trân quý về cách quan sát, cảm nhận cuộc sống xung quanh. Nếu đôi mắt là cửa sổ tâm hồn, thì quan sát là chìa khóa mở cánh cửa tâm hồn ấy từ bên trong để nhìn ra ngoài một cách trọn vẹn. Sáng mai thức dậy, hãy thôi nhìn mà thay vào đó là quan sát. Quan sát để lắng nghe, quan sát để cảm nhận, quan sát để thưởng thức những hương vị mà bạn đã lãng quên bấy lâu nay. Quan sát bằng cả tấm lòng, bằng tình yêu thương đối với cảnh vật, con người xung quanh. Vì vậy cuộc sống tốt đẹp, ngày mai tươi sáng, tất cả đều phụ thuộc và cách nhìn nhận quan sát của mỗi chúng ta. Dù bạn không hoàn hảo nhưng tâm bạn luôn hướng về những điều tích cực thì chắc chắn rằng một ngày không xa sự hoàn hảo đó sẽ chào đón đến với con người bạn.