Tìm hiểu tác giả tác phẩm
Tác giả: Nguyễn Hoàng Khắc Hiếu
- Tiến sĩ Tâm lý học, giảng viên khoa Tâm lý – Giáo dục, Trường Đại học Sư phạm TP.HCM.
- Là tác giả của nhiều bài viết, dự án giáo dục kỹ năng sống nổi tiếng, trong đó có các chuyên đề: Tháo gỡ, Sống đẹp, Giữ mình, Tôi trưởng thành,…
- Ông được biết đến với cách tiếp cận gần gũi, thiết thực, giúp giới trẻ rèn luyện tư duy và nhân cách sống tích cực, trách nhiệm.
Tác phẩm: Sống trách nhiệm
- Thể loại: Văn bản nghị luận hiện đại
- Phương thức biểu đạt chính: Nghị luận (có kết hợp yếu tố biểu cảm và miêu tả giả định để tăng tính thuyết phục)
- Xuất xứ: Trích từ các bài viết trên các diễn đàn giáo dục hoặc chuyên mục giáo dục kỹ năng sống, có thể đã đăng tải trên trang cá nhân hoặc các chương trình truyền thông do tác giả phụ trách.
- Nội dung chính: Tác phẩm phản ánh hậu quả nghiêm trọng của việc thiếu trách nhiệm cá nhân trong cuộc sống, đồng thời chỉ ra nguyên nhân dẫn đến hiện tượng đó và kêu gọi mỗi người phải đánh thức tinh thần trách nhiệm bắt đầu từ việc tự nhận lỗi thay vì đổ lỗi cho người khác.
Đọc hiểu văn bản Sống trách nhiệm
Giả sử nếu một ngày đẹp trời nào đó, tinh thần trách nhiệm của loài người bị mất đi, hãy hình dung một viễn cảnh của xã hội: Con người không biết mình sống để làm gì. Sống lang thang, bơ vơ, vô định. Tất nhiên lúc đó không còn là sống mà chỉ là tồn tại. Con người sẽ vui chơi ăn uống vô độ, hủy hoại sức khỏe bản thân. Con người sẽ chây lười, chẳng làm gì để giữ gìn bản thân. Thiếu tính trách nhiệm, con người đánh mất chính mình.
[…]
Vì sao ta thiếu trách nhiệm?
Trách nhiệm đồng nghĩa với nguy cơ mình bị tổn thất một điều gì đó. Nếu nói dối, làm sai, gây hại… thì khi nhận trách nhiệm về mình, bạn sẽ bị tổn thất danh dự, tổn thất thời gian khắc phục, tổn thất niềm tin, mất chức, phải bồi thường hoặc chịu một hình phạt nào đó.
Không ai muốn mình phải tổn thất, vì thế nhu cầu an toàn trong mỗi con người khiến họ tìm cách trốn tránh trách nhiệm cá nhân và đùn đẩy nó cho người khác mà tốt nhất là cho tập thể. Vì tập thể sai thì có nghĩa là không ai sai cả, hoặc cái sai đó sẽ được chan đều và tất nhiên trách nhiệm của mình sẽ nhẹ đi đáng kể.
Tôi phạm luật vì ai cũng làm như thế cả, tôi không làm thì sẽ bị thua thiệt. Tôi không có mục đích sống vì chẳng ai cho tôi mục đích. Tôi bị cám dỗ vì xã hội có quá nhiều thứ xấu xa. Tôi học tệ vì thầy cô, vì tôi không đủ điều kiện. Tôi vượt đèn đỏ vì hoàn cảnh bắt buộc. Tôi xấu xa thế này là bởi gia đình…
Hãy đánh thức trách nhiệm với bản thân mình – với gia đình – với xã hội bắt đầu bằng cảm xúc xấu hổ và hành động tự nhận lỗi về mình trước khi đùn đẩy. Hiện tại, điều gì đang khiến chúng ta xấu hổ với chính mình? Điều gì khiến chúng ta hổ thẹn với gia đình và xã hội?
(Trích Sống trách nhiệm – Nguyễn Hoàng Khắc Hiếu)
Câu 1. Phương thức biểu đạt chính của đoạn trích trên là:
A. Tự sự
B. Miêu tả
C. Biểu cảm
D. Nghị luận
Câu 2. Theo văn bản, hiếu tính trách nhiệm, con người sẽ như thế nào?
A. Đánh mất chính mình
B. Bị mọi người xa lánh
C. Không thể đạt được thành công
D. Không biết giữ gìn bản thân
Câu 3. Để không phải chịu tổn thất, con người đã làm gì?
A. Nhận lỗi và tìm cách khắc phục tổn thất.
B. Tìm cách trốn tránh và đùn đẩy nó cho người khác.
C. Tìm cách đùn đẩy trách nhiệm cho cá nhân hoặc tập thể.
D. Tìm cách trốn trách những tổn thất mà mình gây ra.
Câu 4. Dòng nào nêu lên chủ đề của văn bản?
A. Tính trách nhiệm
B. Tính trung thực
C. Hiện tượng đổ lỗi
D. Sự cám dỗ
Câu 5 (0,5 điểm) Theo tác giả, những nguyên nhân nào khiến con người hay thiếu trách nhiệm?
Câu 6 (0,5 điểm) Thiếu tính trách nhiệm sẽ gây ra hậu quả như thế nào?
Câu 7 (1,0 điểm) Chỉ ra và nêu tác dụng biện pháp tu từ cú pháp trong các câu sau: “Tôi bị cám dỗ vì xã hội có quá nhiều thứ xấu xa. Tôi học tệ vì thầy cô, vì tôi không đủ điều kiện. Tôi vượt đèn đỏ vì hoàn cảnh bắt buộc. Tôi xấu xa thế này là bởi gia đình”.
Câu 8 (1,0 điểm) Từ quan điểm của tác giả: “Thiếu tính trách nhiệm, con người sẽ đánh mất chính mình”, em rút ra bài học gì cho bản thân?
Hướng dẫn giải chi tiết
Câu 1.
D. Nghị luận
Câu 2.
A. Đánh mất chính mình
Câu 3.
B. Tìm cách trốn tránh và đùn đẩy nó cho người khác.
Câu 4.
A. Tính trách nhiệm
Câu 5.
– Những nguyên nhân khiến con người sống thiếu trách nhiệm:
+ Trách nhiệm đồng nghĩa với nguy cơ mình bị tổn thất một điều gì đó.
+ Nếu nói dối, làm sai, gây hại…thì khi nhận trách nhiệm về mình, bạn sẽ bị tổn thất danh dự, tổn thất thời gian khắc phục, tổn thất niềm tin, mất chức, phải bồi thường hoặc chịu một hình phạt nào đó.
Câu 6.
Hậu quả của việc sống thiếu trách nhiệm:
– Con người không biết mình sống để làm gì. Sống lang thang, bơ vơ, vô định.
– Con người sẽ vui chơi ăn uống vô độ, hủy hoại sức khỏe bản thân. Con người sẽ chây lười, chẳng làm gì để giữ gìn bản thân. Thiếu tính trách nhiệm, con người đánh mất chính mình.
Câu 7.
Biện pháp tu từ cú pháp: Lặp cấu trúc/ Lặp cú pháp
– Tác dụng:
+ Giúp cho lời văn hài hòa, nhịp nhàng, bổ sung cho nhau.
+ Nhấn mạnh thái độ sống không có trách nhiệm, luôn đổ lỗi cho người khác, đổ lỗi cho hoàn cảnh.
Câu 8.
– Khi thiếu trách nhiệm, con người sẽ không biết mình sống để làm gì, thiếu mục đích sống, con người sống buông thả, không giữ gìn bản thân.
– Dám nhận trách nhiệm về mình, dám nhận sai và sửa sai. Vì hành vi này sẽ giúp chính chúng ta trở nên cao thượng, có một cuộc sống tốt đẹp. Chúng ta, xin đừng trốn tránh lỗi lầm của bản thân, hãy chân thành, trách nhiệm trong mọi hành động của bạn. Bởi vì có như vậy, bạn mới có một phẩm chất đạo đức tốt đẹp.
Các câu hỏi mở rộng từ văn bản
Câu hỏi về nội dung – tư duy – cảm nhận
Câu 1. Theo tác giả, thế nào là một con người sống có trách nhiệm?
Câu 2. Hãy phân tích hình ảnh “Sống lang thang, bơ vơ, vô định” trong đoạn đầu văn bản. Hình ảnh đó có ý nghĩa gì?
Câu 3. Vì sao tác giả lại lựa chọn dẫn chứng hàng loạt kiểu “đổ lỗi” như: “Tôi học tệ vì thầy cô…”?
Câu 4. Tác giả đưa ra biện pháp nào để con người “đánh thức trách nhiệm” của bản thân?
Câu 5. Em có đồng tình với nhận định: “Trách nhiệm đồng nghĩa với nguy cơ bị tổn thất” không? Vì sao?
Câu hỏi liên hệ – vận dụng
Câu 1. Hãy kể lại một tình huống mà em từng hoặc chứng kiến ai đó thiếu trách nhiệm, và nêu hậu quả xảy ra.
Câu 2. Em sẽ làm gì để rèn luyện tính trách nhiệm trong học tập và trong gia đình?
Câu 3. Theo em, vì sao nhiều bạn học sinh hiện nay dễ có xu hướng đổ lỗi thay vì tự nhận lỗi?
Câu 4. Em có bao giờ thấy “xấu hổ với chính mình” như tác giả gợi mở ở cuối văn bản chưa? Điều đó ảnh hưởng như thế nào đến hành động của em?
Câu 5. Liên hệ với một câu ca dao, tục ngữ hoặc câu nói nổi tiếng về trách nhiệm, em hãy cho biết mối liên hệ giữa câu nói đó với nội dung văn bản.
Câu hỏi trắc nghiệm khách quan
Câu 1: Theo văn bản, điều gì là nguyên nhân chính khiến con người trốn tránh trách nhiệm?
A. Không có thời gian
B. Sợ bị tổn thất cá nhân
C. Muốn người khác gánh vác thay
D. Thiếu hiểu biết
→ Đáp án: B
Câu 2: Văn bản đưa ra viễn cảnh xã hội như thế nào khi con người mất đi trách nhiệm?
A. Phát triển nhưng vô tổ chức
B. An toàn nhưng nhàm chán
C. Vui vẻ nhưng vô ích
D. Lang thang, vô định, chỉ tồn tại chứ không sống
→ Đáp án: D
Câu 3: Cách trốn tránh trách nhiệm phổ biến nhất là:
A. Tự nhận lỗi
B. Xin tha thứ
C. Đùn đẩy cho tập thể hoặc người khác
D. Lặng lẽ bỏ qua
→ Đáp án: C
Câu 4: “Tôi phạm luật vì ai cũng làm như thế cả” là ví dụ cho kiểu suy nghĩ nào?
A. Quy chụp
B. Biện minh và đổ lỗi
C. Đồng cảm
D. Phê phán xã hội
→ Đáp án: B
Câu 5: Theo văn bản, để sống có trách nhiệm, chúng ta cần bắt đầu từ:
A. Sự tự hào
B. Sự hối tiếc
C. Sự xấu hổ và hành động nhận lỗi
D. Sự bao dung
→ Đáp án: C