Tìm hiểu tác giả tác phẩm
Tác giả: Nguyễn Khải (1930 – 2008)
- Tên thật: Nguyễn Mạnh Khải.
- Quê quán: Hà Nội.
- Là một trong những cây bút văn xuôi tiêu biểu của nền văn học hiện đại Việt Nam thời kỳ chống Pháp và chống Mỹ.
- Phong cách nghệ thuật:
- Giàu suy tư, triết lý;
- Tập trung khám phá đời sống con người trong bối cảnh xã hội rộng lớn;
- Quan tâm đến sự chuyển biến trong nhận thức, tư tưởng và giá trị sống của con người.
- Tác phẩm nổi bật: Mùa lạc, Gặp gỡ cuối năm, Thời gian của người, Một người Hà Nội, Đi tìm cái tôi đã mất,…
Tác phẩm: Mùa lạc (1960)
- Viết năm 1960 – thời kỳ miền Bắc xây dựng CNXH, miền Nam đấu tranh thống nhất đất nước.
- Hoàn cảnh sáng tác: Sau chuyến đi thực tế dài ngày tại vùng Tây Bắc.
- Nội dung chính: Truyện kể về cuộc đời một người phụ nữ miền xuôi (chị Tín) lên công tác ở nông trường Tây Bắc, nơi từng là chiến trường khốc liệt. Tại đây, chị đã tìm lại được hạnh phúc tưởng như đã mất – giữa cuộc sống còn nhiều thiếu thốn, vất vả nhưng giàu tình người và niềm tin.
- Giá trị nổi bật:
- Phản ánh hiện thực đời sống mới nơi miền núi sau chiến tranh.
- Khẳng định sức sống mãnh liệt, tinh thần lạc quan của con người trong hoàn cảnh khó khăn.
- Tư tưởng nhân văn sâu sắc: “Không có con đường cùng, chỉ có những ranh giới.”
Đọc hiểu bài Mùa lạc
Quê hương thứ nhất của chị ở đất Hưng Yên, quê hương thứ hai của chị ở nông trường Hồng Cúm, hạnh phúc mà chị đã mất đi từ bảy, tám năm trước nay ai ngờ chị lại tìm thấy ở một nơi mà chiến tranh đã xảy ác liệt nhất. Ở đây, trong những buổi lễ cưới, người ta tặng nhau một quả mìn nhảy đã tháo kíp làm giá bút, một quả đạn cối đã tiện đầu, quét lượt sơn trắng làm bình hoa, một ống thuốc mồi của quả bom tấn để đựng giấy giá thú, giấy khai sinh cho các cháu sau này và những cái võng nhỏ của trẻ con tết bằng ruột dây dù rất óng. Sự sống nảy sinh từ cái chết, hạnh phúc hiện hình từ trong những hi sinh gian khổ, ở đời này không có con đường cùng, chỉ có những ranh giới, điều cốt yếu là phải có sức mạnh để bước qua ranh giới ấy.
(Nguyễn Khải, Mùa lạc, Dẫn theo Truyện ngắn Nguyễn Khải, NXB Văn học 2013)
Câu 1 (0,5 điểm). Các phương thức biểu đạt được sử dụng trong văn bản là:
A. Tự sự, miêu tả, biểu cảm
B. Nghị luận, miêu tả, tự sự
C. Thuyết minh, biểu cảm, tự sự
D. Nghị luận, thuyết minh, biểu cảm
Câu 2 (0,5 điểm). Xác định ngôi kể của đoạn trích trên.
A. Ngôi thứ nhất
B. Ngôi thứ hai
C. Ngôi thứ ba
D. Ngôi thứ nhất và ngôi thứ ba.
Câu 3 (0,5 điểm). Dựa vào đoạn trích, anh/chị hãy ghi lại câu văn giới thiệu về quê hương của nhân vật “chị”.
Câu 4 (1,0 điểm). Chỉ ra và phân tích tác dụng của biện pháp tu từ được sử dụng trong cụm từ in đậm trong câu văn sau: “Ở đời này không có con đường cùng, chỉ có những ranh giới, điều cốt yếu là phải có sức mạnh để bước qua ranh giới ấy”?
Câu 5 (2,0 điểm): Anh/Chị hiểu như thế nào về cuộc sống và con người qua các hình ảnh được nói đến trong câu: “Ở đây, trong những buổi lễ cưới, người ta tặng nhau một quả mìn nhảy đã tháo kíp làm giả bút, một quả đạn cối đã tiện đầu, quét lượt sơn trắng làm bình hoa, một ống thuốc mồi của quả bom tấn để đựng giấy giả thú, giấy khai sinh cho các cháu sau này và những cái võng nhỏ của trẻ con tết bằng ruột dây dù rất ông”.
Hướng dẫn giải chi tiết
Câu 1.
A. Tự sự, miêu tả, biểu cảm
Câu 2.
C. Ngôi thứ ba
Câu 3.
Câu văn giới thiệu về quê hương của nhân vật “chị”: “Quê hương thứ nhất của chị ở đất Hưng Yên, quê hương thứ hai của chị ở nông trường Hồng Cúm, hạnh phúc mà chị đã mất đi từ bảy, tám năm trước nay ai ngờ chị lại tìm thấy ở một nơi mà chiến tranh đã xảy ác liệt nhất.”
Câu 4.
– Biện pháp tu từ: ẩn dụ con đường cùng chỉ cái chết hay sự thất bại.
– Tác dụng: tăng tính hàm súc, cô đọng trong diễn đạt, làm cho câu văn mang giá trị biểu đạt cao, gợi những liên tưởng ý nhị, sâu sắc.
Câu 5.
– Học sinh có thể lựa chọn những thông điệp khác nhau, có ý nghĩa đối với nhận thức và hành động của bản thân. Lí giải được sự lựa chọn (ý nghĩa của thông điệp)
– Ví dụ: Cần có ý chí, nghị lực để vượt qua gian khổ; hạnh phúc sẽ đến nếu con người biết vươn lên.
Câu hỏi mở rộng từ tác phẩm
Câu hỏi về nội dung – tư duy – cảm nhận
Câu 1. Phân tích ý nghĩa hình ảnh các món quà cưới trong đoạn trích. Những vật dụng tưởng như là tàn tích của chiến tranh lại chứa đựng điều gì?
Câu 2. Câu văn nào trong đoạn trích thể hiện rõ nhất tinh thần lạc quan, niềm tin vào cuộc sống? Phân tích.
Câu 3. Nhân vật “chị” trong đoạn trích đại diện cho kiểu người như thế nào trong xã hội lúc bấy giờ?
Câu 4. Tại sao nói: “Sự sống nảy sinh từ cái chết, hạnh phúc hiện hình từ trong những hi sinh gian khổ”?
Câu 5. Qua đoạn trích, anh/chị cảm nhận như thế nào về tư tưởng nhân đạo của nhà văn Nguyễn Khải?
Câu hỏi liên hệ – vận dụng
Câu 1. Liên hệ với cuộc sống hiện nay, anh/chị thấy câu nói “Không có con đường cùng, chỉ có những ranh giới” có còn phù hợp không? Vì sao?
Câu 2. Viết một đoạn văn (khoảng 10–12 câu) trình bày suy nghĩ của em về thông điệp: “Điều cốt yếu là phải có sức mạnh để bước qua ranh giới ấy.”
Câu 3. Hãy kể lại một trải nghiệm cá nhân khi em từng vượt qua “ranh giới” của chính mình để tìm thấy hạnh phúc hoặc trưởng thành hơn.
Câu 4. Liên hệ câu nói “Hạnh phúc hiện hình từ trong những hi sinh gian khổ” với những cống hiến thầm lặng của lực lượng tuyến đầu trong đại dịch COVID-19.
Câu 5. Nếu có thể gửi một thông điệp tới những người đang bế tắc, tuyệt vọng, em sẽ viết điều gì dựa trên nội dung đoạn trích?
Câu hỏi trắc nghiệm mở rộng
Câu 1. Tư tưởng chủ đạo của đoạn trích trên là gì?
- A. Phê phán chiến tranh khốc liệt
- B. Tái hiện không khí đám cưới miền núi
- C. Khẳng định sức sống, tinh thần lạc quan của con người sau chiến tranh
- D. Ca ngợi vẻ đẹp phong tục cưới hỏi
Đáp án: C
Câu 2. Hình ảnh nào không được nhắc tới trong lễ cưới ở đoạn trích?
- A. Võng trẻ con tết bằng ruột dây dù
- B. Mũ sắt làm chậu cây
- C. Bình hoa từ vỏ đạn cối
- D. Giá bút làm từ quả mìn nhảy đã tháo kíp
Đáp án: B
Câu 3. Tác dụng của việc miêu tả những món quà cưới như mìn, đạn, bom… trong đoạn trích là gì?
- A. Phản ánh tính chất nguy hiểm của vùng đất
- B. Gợi sự khốc liệt của chiến tranh
- C. Thể hiện sự thiếu thốn của vùng cao
- D. Gợi sức sống, tinh thần lạc quan từ tàn tích chiến tranh
Đáp án: D
Câu 4. Câu văn: “Ở đời này không có con đường cùng…” sử dụng biện pháp tu từ nào?
- A. So sánh
- B. Nhân hóa
- C. Ẩn dụ
- D. Hoán dụ
Đáp án: C
Câu 5. Thông điệp sâu sắc nhất được rút ra từ đoạn văn là:
- A. Sự giàu có của người dân miền núi
- B. Tình yêu trong thời chiến
- C. Sức sống mãnh liệt vượt lên nghịch cảnh
- D. Hôn nhân phải gắn liền chiến tranh
Đáp án: C