Tìm hiểu tác giả tác phẩm
Tác giả: Xuân Quỳnh (1942 – 1988)
- Là một trong những nhà thơ nữ tiêu biểu của văn học Việt Nam hiện đại.
- Xuân Quỳnh nổi tiếng với những sáng tác đậm đà tình cảm, chân thật, giản dị nhưng sâu sắc, đặc biệt là tình yêu và tình cảm gia đình.
- Ngoài thơ, bà cũng viết truyện ngắn, trong đó có tác phẩm “Bà tôi”.
- Tác phẩm của bà thường thể hiện sự nhạy cảm, tinh tế trong cảm xúc và suy nghĩ của con người, đặc biệt là với những vấn đề về tình thân, về cuộc sống, về số phận con người.
- Một số tác phẩm nổi bật: Bầu trời trong quả trứng, Hoa cỏ may, Sóng (thơ).
Tác phẩm: Bà tôi
- Thể loại: Truyện ngắn.
- Chủ đề: Tình cảm gia đình, sự quan tâm, chăm sóc ông bà, người già.
- Nội dung:
Truyện kể về nhân vật “tôi” (Minh) khi phát hiện bà nội mình phải đi bán bỏng ngoài bến tàu vì xích mích trong gia đình. Qua đó, “tôi” bày tỏ sự thương cảm sâu sắc, cùng quyết tâm thuyết phục bố mẹ đón bà về sống chung, thể hiện tình cảm yêu thương và trách nhiệm đối với người già trong gia đình. - Giá trị tư tưởng:
- Khẳng định tình thân gia đình là vô giá, cần được gìn giữ.
- Nêu bật trách nhiệm của các thế hệ trẻ với ông bà, cha mẹ.
- Phản ánh sự thay đổi nhận thức và trưởng thành về mặt cảm xúc của nhân vật “tôi”.
- Nghệ thuật:
- Ngôi kể thứ nhất – giúp bộc lộ chân thực cảm xúc, suy nghĩ.
- Ngôn ngữ giản dị, gần gũi, giàu cảm xúc.
- Cách dẫn trực tiếp sinh động, mô tả cụ thể hình ảnh và tâm trạng.
Đọc hiểu văn bản Bà tôi của Xuân Quỳnh
BÀ TÔI
(Tóm tắt phần đầu: Do xích mích cùng con trai và con dâu, bà của Minh – nhân vật “tôi”, chuyển đến sống cùng người em của mình. Tình cờ nghe được cuộc trò chuyện của những người hàng xóm, “tôi” mới biết bà đang đi bán bỏng ở bến tàu.)
Thì ra bà tôi lâu nay vẫn đi bán bỏng ngoài bến tàu. Khổ thân bà quá! Bà ơi, cháu thương bà lắm. Bà có nghe thấy tiếng cháu gọi thầm bà không? Lúc này bà làm gì, ở đâu? Sao bà không về với cháu đi bà!
Ôi, tôi như nhìn thấy bà tôi đang len lỏi đi dọc các toa tàu, giơ gói bỏng lên trước mặt hành khách nài nỉ: “Ông ơi, bà ơi mua bỏng giúp tôi đi!”. Nhưng con tàu vô hình cứ mang các hành khách chạy đi, để lại bà tôi tóc bạc, lưng còng, đứng chơ vơ giữa hai vệt đường ray… Chính tôi, tôi cũng vô tình như con tàu, tôi chẳng để ý gì đến bà tôi, tôi chỉ nghĩ đến những con quay, những quả bóng của tôi thôi! Nhiều lúc bà tôi đến chơi, mới ngồi với bà được một tí, tôi đã vội bỏ đi với những trò chơi của tôi rồi! Không, không thể để thế được. Tôi đã mười hai tuổi, lớn rồi, tôi cũng có quyền bàn chuyện nghiêm chỉnh với bố mẹ tôi chứ! Nghĩ rồi, tôi chạy ào xuống nhà. Tôi thấy mẹ tôi đang rửa bát, còn bố tôi đang xách nước lên.
– Bố mẹ ơi, – tôi gọi giục giã, – bố mẹ vào cả đây con có chuyện này muốn nói.
– Thằng này hôm nay lạ thật. – Bố tôi nói. – Có chuyện gì mà quan trọng vậy?
– Thì con cứ nói đi, – mẹ tôi nói, – mẹ vừa rửa bát vừa nghe cũng được.
– Không, cả mẹ nữa, mẹ vào đây con mới nói.
Mẹ tôi vào, nhìn tôi lo lắng:
– Hay con có chuyện gì ở lớp?
– Không.
– Hay con đánh nhau với bạn nào?
– Không. Chuyện nhà ta kia. Bố mẹ ơi, bố mẹ có thương bà không?
– Sao tự nhiên con lại hỏi thế? – Bố tôi hỏi lại tôi. – Mà bà làm sao kia mà thương?
– Bà chẳng làm sao cả. Bà đi bán bỏng ở bến tàu ấy, người ta bảo thế. Bố mẹ có biết không?
– Biết, – bố tôi có vẻ lúng túng, – nhưng thế thì sao.
– Còn sao nữa! – Tôi nghẹn ngào – Bà già rồi. Sao bố lại để bà như thế? Khổ thân bà!
– Bố có bắt bà phải thế đâu, – mẹ tôi trả lời thay cho bố, – vì bà thích thế chứ.
– Thích ư? Con chắc là bà chẳng thích đâu. Đời nào bà lại thích đi bán bỏng hơn ở nhà với con, với bố mẹ. Bà yêu thương bố mẹ và con lắm kia mà. Ôi, con cứ nghĩ đến những ngày nắng, ngày rét mà bà thì già thế, bà sao chịu nổi, bà ốm rồi bà chết như bà Thìn bên cạnh ấy thì sao. – Nói đến đây tôi oà lên khóc. – Ước gì bây giờ con đã lớn để con nuôi được bà!
Bố mẹ lặng lẽ nhìn tôi rồi lại nhìn nhau. Bố tôi đặt một bàn tay lên vai tôi rồi nói:
– Thôi con nín đi. Bố hiểu rồi. Con nín đi con!
Tôi cảm thấy giọng bố tôi hơi run và bàn tay nóng ran của bố truyền hơi nóng sang vai tôi. Mẹ tôi cũng nghẹn ngào:
– Con nói đúng, bố mẹ có lỗi với bà. Con đi ngủ đi, sáng mai bố mẹ sẽ xuống Vĩnh Tuy đón bà về đây. Gia đình ta lại sum họp như trước.
Tôi ngoan ngoãn nghe lời mẹ, lên giường nằm nhưng không làm sao chợp mắt được. Tôi cảm thấy phấp phỏng, vừa lo lại vừa vui. Chỉ sáng mai thôi, tôi lại được sống cùng với bà như trước. Nhưng nói dại, không hiểu sáng mai bà tôi có còn gặp được tôi không? Bà tôi vẫn thường hay nói với tôi: “Bà sống được ngày nào hay ngày ấy. Người già như ngọn đèn trước gió, không biết tắt lúc nào”.
(Trích “Bà tôi” Xuân Quỳnh. Bầu trời trong quả trứng, NXB Kim Đồng, 2005)
Câu 1 (0.5 điểm). Thể loại của văn bản trên là gì?
Câu 2 (1.0 điểm). Hãy xác định đề tài, ngôi kể và tác dụng của ngôi kể trong truyện trên?
Câu 3 (0.5 điểm). Câu văn in đậm trong đoạn sau sử dụng cách dẫn nào? Vì sao?
Ôi, tôi như nhìn thấy bà tôi đang len lỏi đi dọc các toa tàu, giơ gói bỏng lên trước mặt hành khách nài nỉ: “Ông ơi, bà ơi mua bỏng giúp tôi đi!”.
Câu 4 (1.0 điểm). Vì sao sau cuộc nói chuyện với bố mẹ, nhân vật “tôi” cảm thấy phấp phỏng, vừa lo lại vừa vui?
Câu 5 (1.0 điểm). Suy nghĩ của em về bài học cuộc sống được rút ra từ đoạn trích trên?
Hướng dẫn giải chi tiết
Câu 1. Thể loại: Truyện ngắn
Câu 2.
+ Đề tài: Tình cảm gia đình
+ Ngôi kể: Ngôi thứ nhất
+ Tác dụng của ngôi kể:
+ Đoạn trích được kể theo ngôi thứ nhất, nhân vật “tôi” – Minh là người kể chuyện. Ngôi kể này giúp câu chuyện chân thực, gần gũi, khiến người đọc như trực tiếp chứng kiến sự việc. Đồng thời, nó giúp Minh bộc lộ rõ cảm xúc, suy nghĩ về bà, từ xót xa, ân hận đến quyết tâm thuyết phục bố mẹ. Qua đó, chủ đề về tình yêu thương, sự gắn bó gia đình và trách nhiệm với ông bà được khắc họa sâu sắc.
Câu 3.
+ Câu văn in đậm sử dụng cách dẫn trực tiếp
+ Vì người kể trích dẫn nguyên văn lời nói của người bà(trong trí tưởng tượng) và đặt trong dấu ngoặc kép.
Câu 4.
Sau cuộc nói chuyện với bố mẹ, nhân vật “tôi” cảm thấy phấp phỏng, vừa lo lại vừa vui vì trong lòng tồn tại hai cảm xúc trái ngược.
+ “Tôi” vui vì cuối cùng bố mẹ đã nhận ra sai lầm và hứa sẽ đón bà về, gia đình sẽ lại sum họp như trước.
+ Tuy nhiên, “tôi” cũng lo lắng vì sợ rằng có thể đã quá muộn, không biết bà có còn khỏe mạnh để trở về hay không. Nỗi lo này xuất phát từ lời bà từng nói: “Người già như ngọn đèn trước gió, không biết tắt lúc nào”, khiến “tôi” day dứt và mong ngóng sáng mai đến thật nhanh.
Câu 5.
+ Đoạn trích trên đã mang đến cho người đọc nhiều bài học sâu sắc về tình cảm gia đình, đặc biệt là bài học về lòng yêu thương, sự quan tâm và trách nhiệm đối với ông bà, cha mẹ.
+ Trước hết, mỗi người cần hiểu rằng tình thân gia đình là điều vô giá, không thể bị lãng quên hay bỏ mặc vì những hiểu lầm hay mâu thuẫn nhỏ nhặt.
+ Hiểu được điều đó chúng ta cần chủ động quan tâm, sẻ chia với những người thân trong gia đình, đặc biệt là những người cao tuổi. Thay vì chỉ mải mê với những thú vui cá nhân, chúng ta nên dành thời gian để lắng nghe, thấu hiểu và chăm sóc ông bà, cha mẹ.
+ Bài học này mang ý nghĩa sâu sắc vì nó giúp ta có nhận thức đúng đắn hơn về giá trị của tình cảm gia đình, từ đó khuyến khích mỗi người có những hành động thiết thực để giữ gìn và vun đắp hạnh phúc gia đình. Thiết nghĩ, bài học này không chỉ quan trọng với mỗi cá nhân mà còn hữu ích với cả cộng đồng, cả xã hội.
Các câu hỏi mở rộng từ tác phẩm
Câu hỏi nội dung – tư duy – cảm nhận
Câu 1. Nhân vật “tôi” đã phát hiện ra sự thật gì về bà mình và cảm xúc của “tôi” khi biết tin đó như thế nào?
Câu 2. Phân tích thái độ và phản ứng của bố mẹ khi “tôi” đề cập về việc bà đi bán bỏng.
Câu 3. Hình ảnh con tàu và bà đứng giữa hai vệt đường ray mang ý nghĩa biểu tượng gì trong truyện?
Câu 4. Tại sao nhân vật “tôi” lại cảm thấy “phấp phỏng, vừa lo lại vừa vui” sau cuộc nói chuyện với bố mẹ?
Câu 5. Em hiểu thế nào về câu nói của bà: “Người già như ngọn đèn trước gió, không biết tắt lúc nào”?
Câu hỏi liên hệ – vận dụng
Câu 1. Em hãy kể về một lần em nhận ra mình vô tâm hoặc thiếu quan tâm đến người thân và bài học rút ra từ đó.
Câu 2. So sánh cách thể hiện tình cảm ông bà – cháu trong truyện “Bà tôi” với truyện “Bà ốm” của Vũ Tú Nam.
Câu 3. Viết đoạn văn nêu suy nghĩ của em về trách nhiệm của người trẻ đối với người cao tuổi trong gia đình.
Câu 4. Nếu em là nhân vật “tôi”, em sẽ làm gì để thể hiện tình cảm và trách nhiệm với bà khi biết bà đang phải bán bỏng ngoài bến tàu?
Câu 5. Trong cuộc sống hiện nay, làm thế nào để giữ gìn và phát huy tình cảm gia đình, đặc biệt là chăm sóc ông bà?
Câu hỏi trắc nghiệm khách quan
Câu 1. Tác phẩm “Bà tôi” thuộc thể loại nào?
A. Thơ
B. Truyện ngắn
C. Kịch
D. Tản văn
→ Đáp án: B
Câu 2. Nhân vật “tôi” trong truyện có tên là gì?
A. Minh
B. Loan
C. Xuân
D. Quỳnh
→ Đáp án: A
Câu 3. Ngôi kể được sử dụng trong truyện là:
A. Ngôi thứ nhất
B. Ngôi thứ hai
C. Ngôi thứ ba
D. Ngôi kể toàn biết
→ Đáp án: A
Câu 4. Câu văn in đậm sử dụng cách dẫn nào?
A. Dẫn trực tiếp
B. Dẫn gián tiếp
C. Dẫn tường thuật
D. Dẫn cảm thán
→ Đáp án: A
Câu 5. Lời hứa của bố mẹ với nhân vật “tôi” là gì?
A. Đưa bà đi viện
B. Đón bà về nhà, gia đình sum họp
C. Không làm gì cả
D. Gửi bà đến nhà người em
→ Đáp án: B