Tìm hiểu tác giả tác phẩm
Tác giả: Xuân Quỳnh (1942 – 1988)
- Quê quán: Hà Nội, sinh ra tại xã La Khê, huyện Hoài Đức (nay là phường La Khê, quận Hà Đông).
- Nghề nghiệp: Nhà thơ, nhà văn, nhà báo.
- Đặc điểm sáng tác:
- Bà là một trong những cây bút tiêu biểu của nền văn học hiện đại Việt Nam, đặc biệt nổi bật ở thể thơ trữ tình.
- Thơ và văn của Xuân Quỳnh thường thể hiện một tâm hồn nhạy cảm, đầy yêu thương, giàu nữ tính và nhân hậu.
- Bà viết cả cho người lớn và thiếu nhi.
- Tác phẩm tiêu biểu: Thơ tình Xuân Quỳnh, Sóng, Thuyền và biển, Tiếng gà trưa, Mây trắng của tôi (truyện thiếu nhi),…
Tác phẩm: Bà bán bỏng cổng trường tôi
- Thể loại: Truyện ngắn (văn xuôi tự sự).
- Phương thức biểu đạt: Tự sự kết hợp miêu tả và biểu cảm.
- Xuất xứ: Trích từ tập truyện “Trời xanh của mỗi người” – NXB Kim Đồng, 2017.
- Nội dung chính:
Câu chuyện kể lại sự việc bà bán bỏng – người phụ nữ già cả, hiền hậu từng bán hàng trước cổng trường – bị dính vào tin đồn ác ý, khiến bà mất kế sinh nhai. Qua sự việc, nhân vật “tôi” và các bạn nhận ra sai lầm của mình, thể hiện sự ăn năn, đồng cảm và tìm cách sửa chữa lỗi lầm. - Giá trị nội dung:
- Lên án hậu quả của những tin đồn vô căn cứ.
- Đề cao lòng nhân ái, sự cảm thông, và trách nhiệm với lời nói, hành động.
- Gửi gắm thông điệp: cần biết yêu thương, sẻ chia và quan tâm đến người khác.
- Giá trị nghệ thuật:
- Ngôn ngữ giản dị, chân thực, giàu cảm xúc.
- Giọng kể nhẹ nhàng, lôi cuốn, phù hợp với tâm lý tuổi học trò.
- Cách kể chuyện qua nhân vật “tôi” giúp tạo sự gần gũi và dễ đồng cảm.
Đọc hiểu văn bản Bà bán bỏng cổng trường tôi
BÀ BÁN BỎNG CỔNG TRƯỜNG TÔI
(Lược trích một đoạn: Trước cổng trường nhân vật tôi có bà bán bỏng tóc bạc phơ, lưng còng, rất hiền hậu. Bà bán hàng thường thêm bỏng cho lũ trẻ nên đứa nào cũng thích mua hàng của bà. Một hôm, thằng Tòng béo lớp tôi phao tin đồn là bà bán bỏng bị ho lao, có thể lây nhiễm. Thế là bọn bạn lớp tôi không còn ra mua hàng cho bà như trước. Tin đó truyền đi khắp trường, hàng bỏng của bà bị ế đến mấy ngày không bán nổi. Thế rồi bà không bán bỏng ở cổng trường nữa. Tôi và lũ bạn cũng chẳng ai nhớ tới bà, chúng tôi chuyển sang mua ô mai, táo dầm)
Một hôm mẹ tôi sai tôi ra chợ mua mớ rau. Tôi bỗng gặp bà bán bỏng, trông bà gầy nhiều, lưng còng hẳn xuống, quần áo rách rưới, bà chống gậy và đeo một cái bị đi vào hàng cơm, bà lấy trong bị ra một cái bánh mì khô và nói gì nho nhỏ với bà hàng cơm, nghe không rõ. Tôi chỉ nghe tiếng quát mắng to tướng của bà hàng cơm:
– Nướng nhanh lên mà đi cho khuất mắt. Trông người chả ra người, như con gà rù thế kia mà ám hàng người ta thì làm sao người ta bán được…
Bà bán bỏng lật đật đến gần bếp lò run rẩy nhét cái bánh mì vào phía dưới lò. Chứng kiến tất cả cái cảnh ấy tự nhiên tôi thấy thương bà quá. Tôi chạy lại gần bà, ấn vội vào tay bà số tiền mẹ tôi đưa mua rau rồi chạy vụt về. Tôi về nhà kể lại với mẹ mọi việc, mẹ tôi không mắng tôi về việc ấy mà lại trách tôi chuyện khác kia. Mẹ bảo:
– Con giúp đỡ người nghèo là đúng, nhưng con thử nghĩ xem, với số tiền mua rau ấy bà già chỉ sống được một bữa, còn bữa sau thì sao? Đáng lẽ trước kia con và các bạn con đừng tung cái tin “bà bán bỏng ho lao” ra thì chắc bà vẫn sống được tử tế. Đằng này, vô tình con và các bạn con đã hại bà ấy. Các con chưa hiểu được đâu. Chưa hiểu được một người già mà phải đói khát thì khổ đến thế nào… Mẹ còn nói nhiều nhiều nữa nhưng thấy tôi rân rấn nước mắt nên mẹ thôi. Mẹ lại đưa tiền cho tôi đi mua rau.
Hôm sau đến lớp tôi kể cho các bạn nghe mọi sự việc, kể cả chuyện mẹ tôi đã mắng tôi như thế nào. Các bạn nghe mà ai cũng bùi ngùi cảm thấy mình có lỗi, bỗng có bạn lên tiếng:
– Thế ai bảo cậu Tòng là bà ấy ho lao?
– Ai bảo? Ai bảo?… – Tất cả nhao lên như muốn lên án Tòng.
– Tớ cũng chẳng nhớ. – Tòng trả lời yếu ớt. – Tớ nghe thấy thế.
– Cậu nghe chưa chính xác mà đã nói. Cậu ác thế! Ác thế!
– Khổ thân bà ấy. – Một bạn nói. – Làm thế nào để giúp bà ấy bây giờ? Hay là góp tiền lại đem cho bà ấy.
– Làm thế chẳng được đâu. – Tôi nói. – Mẹ tớ bảo là khi bà ấy ăn hết số tiền mình cho thì bà ấy lại đói. Hay là khi nào tớ gặp bà ấy tớ sẽ bảo: “Bà cứ bán bỏng đi chúng cháu lại mua cho bà”. Mà tất cả chúng mình phải mua của bà ấy kia, bảo cả bọn lớp khác nữa.
– Ừ, phải đấy! – Một bạn nói. – Tất cả chúng mình đều mua.
– Tất cả.
– Tất cả. – Các bạn đồng thanh tán thành. Có bạn lại còn đề ra mình sẽ ăn sáng bằng bỏng.
(Theo Xuân Quỳnh, Trời xanh của mỗi người, NXB Kim Đồng, 2017, tr99-106)
Trả lời các câu hỏi:
Câu 1 (0,5 điểm): Truyện “Bà bán bỏng cổng trường tôi” được kể theo ngôi kể nào?
Câu 2 (0,5 điểm): Trong văn bản, nhân vật tôi bị mẹ trách vì điều gì?
Câu 3 (1,0 điểm) Xét về cấu tạo, hai câu in đậm ở phần cuối truyện thuộc kiểu câu gì? Theo em việc sử dụng kiểu câu đó có tác dụng gì?
Câu 4 (1,0 điểm): Qua những hành động và việc làm của nhân vật tôi sau khi chứng kiến hoàn cảnh của bà bán bỏng, em thấy nhân vật tôi có những phẩm chất gì?
Câu 5 (1,0 điểm): Qua câu chuyện trên, em rút ra những bài học gì cho bản thân?
Hướng dẫn giải chi tiết
Câu 1. Ngôi kể thứ nhất
Câu 2. Nhân vật tôi bị trách vì đã tung tin đồn bà bán bỏng bị ho lao khiến bà gặp khó khăn trong cuộc sống mưu sinh
Câu 3.
Xét về cấu tạo, câu văn in đậm thuộc kiểu câu rút gọn
Tác dụng:
+ Giúp tạo nên sự sinh động cho câu chuyện, thông tin nhanh và tránh lặp từ
+ Nhấn mạnh sự đồng tình của những nhân vật trong truyện về việc sẽ giúp đỡ bà bán bỏng
+ Cho thấy sự đồng cảm của nhà văn đối với nhân vật bà bán bỏng trong truyện cũng như những người phải khó nhọc, vất vả mưu sinh.
Câu 4.
+ Sau khi chứng kiến hoàn cảnh đáng thương của bà bán bỏng, nhân vật “tôi” đã vội vàng ấn số tiền mua rau vào tay bà rồi chạy đi. Về nhà, “tôi” kể lại sự việc với mẹ và nhận ra chính mình cùng các bạn đã vô tình đẩy bà vào cảnh khốn cùng. Nhận thức được lỗi lầm, “tôi” kể lại câu chuyện cho các bạn, giúp họ hiểu ra sai trái. Không dừng lại ở đó, “tôi” đề xuất mua hàng của bà để giúp bà có thể tiếp tục kiếm sống.
+ Những hành động này thể hiện nhân vật “tôi” là người nhân hậu, biết đồng cảm và có trách nhiệm. “Tôi” không chỉ hối hận mà còn chủ động sửa sai, cho thấy sự trưởng thành trong suy nghĩ và lòng nhân ái.
Câu 5.
+ Qua đoạn trích trên, tác giả đã mang đến cho người đọc bài học sâu sắc về lòng nhân ái và trách nhiệm của mỗi người trong lời nói và hành động.
+ Trước hết, chúng ta cần hiểu rằng lời nói vô căn cứ có thể gây tổn thương sâu sắc và ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống của người khác. Tin đồn sai lệch về bà bán bỏng đã khiến bà rơi vào cảnh khốn cùng, cho thấy hậu quả nặng nề của sự thiếu suy xét trong lời nói.
+ Hiểu được điều đó, chúng ta cần cẩn trọng trước khi phát ngôn, tránh lan truyền những thông tin chưa được kiểm chứng. Đồng thời, thay vì thờ ơ, chúng ta nên biết quan tâm, giúp đỡ những người xung quanh bằng hành động thiết thực, như cách nhân vật “tôi” và các bạn đã sửa sai bằng cách tiếp tục mua hàng của bà.
+ Bài học này có ý nghĩa lớn, giúp ta có nhận thức đúng đắn về lòng nhân ái và trách nhiệm cá nhân, từ đó tạo nên một xã hội giàu tình thương và sự sẻ chia. Thiết nghĩ, đây không chỉ là bài học dành cho mỗi cá nhân mà còn là thông điệp ý nghĩa cho cả cộng đồng.
Các câu hỏi mở rộng từ tác phẩm
Câu hỏi nội dung – tư duy – cảm nhận
Câu 1. Chi tiết bà hàng cơm quát mắng bà bán bỏng có tác dụng gì trong việc bộc lộ hoàn cảnh của bà?
Câu 2. Hãy phân tích diễn biến tâm lý của nhân vật “tôi” từ lúc gặp lại bà bán bỏng đến khi kể chuyện với mẹ.
Câu 3. Tại sao mẹ của nhân vật “tôi” lại không mắng con khi cho bà tiền, mà lại trách về chuyện cũ? Việc đó thể hiện điều gì về người mẹ?
Câu 4. Phân tích vai trò của các bạn học trong việc thay đổi nhận thức và hành động tập thể trong câu chuyện.
Câu 5. Thông điệp nào về giá trị của lời nói và sức mạnh của tập thể được thể hiện rõ nhất qua đoạn kết truyện?
Câu hỏi liên hệ – vận dụng
Câu 1. Em đã từng nghe hoặc chứng kiến một tin đồn gây hậu quả xấu cho ai đó chưa? Em rút ra điều gì từ câu chuyện đó?
Câu 2. Liên hệ với truyện ngắn “Chiếc lá cuối cùng” của O. Henry hoặc “Lão Hạc” của Nam Cao để so sánh cách thể hiện lòng nhân ái.
Câu 3. Em hãy viết đoạn văn ngắn (5–7 câu) thể hiện suy nghĩ về hậu quả của những lời nói thiếu suy nghĩ.
Câu 4. Giả sử em là một nhân vật trong lớp của “tôi”, em sẽ đề xuất hoạt động cụ thể nào để giúp bà bán bỏng phục hồi cuộc sống?
Câu 5. Nếu em là người chứng kiến bạn bè lan truyền tin đồn thất thiệt, em sẽ làm gì để ngăn chặn điều đó?
Câu hỏi trắc nghiệm khách quan
Câu 1. Nhân vật “tôi” trong truyện là ai?
A. Người mẹ
B. Bà bán bỏng
C. Học sinh kể lại câu chuyện
D. Thằng Tòng
→ Đáp án: C
Câu 2. Lý do khiến bà bán bỏng không bán hàng nữa là:
A. Bị ốm nặng không đi được
B. Không ai mua hàng vì tin đồn bà bị ho lao
C. Trường cấm bán hàng rong
D. Có người khác chiếm chỗ bán
→ Đáp án: B
Câu 3. Mẹ của nhân vật “tôi” đã dạy bài học gì?
A. Không được cho tiền người lạ
B. Không nên ăn hàng rong
C. Cần có trách nhiệm với hậu quả từ lời nói của mình
D. Cần xin lỗi người lớn tuổi
→ Đáp án: C
Câu 4. Câu văn: “Tất cả! Tất cả!” thuộc kiểu câu gì?
A. Câu nghi vấn
B. Câu cầu khiến
C. Câu cảm thán
D. Câu rút gọn
→ Đáp án: D
Câu 5. Chủ đề chính của văn bản là gì?
A. Nỗi khổ của người nghèo
B. Tình cảm học trò
C. Lòng nhân ái và trách nhiệm với lời nói
D. Lòng thương bà lão bán hàng
→ Đáp án: C
